Toen ik me verdiepte in Poppers Paradox liep ik tegen het, voor mij onbekende, begrip Overton Window aan. Natuurlijk wilde ik daar meer over weten…
Het Overton Window is een concept in de politieke theorie dat verwijst naar het scala aan beleid en ideeën die op een bepaald moment als acceptabel of mainstream worden beschouwd in het publieke debat (is dat hetzelfde als het begrip ‘politiek correct‘?).
Het concept is vernoemd naar Joseph P. Overton (1960-2003) en suggereert dat de perceptie van het publiek van wat politiek haalbaar is, in de loop van de tijd verandert, omdat het beïnvloed wordt door sociale, culturele en politieke krachten.
Het Overton Window helpt verklaren hoe bepaalde ideeën die ooit als radicaal of ondenkbaar werden beschouwd, toch acceptabel kunnen worden. En andersom, hoe mainstream onacceptabel kan worden.
Hoe kijken we nu door het Overton Window?
De dynamische aard van het Overton Window
Het Overton Window is niet statisch; het verandert als reactie op verschillende factoren, waaronder de publieke opinie, politiek leiderschap, invloed van de media en sociale bewegingen. In de wereld van vandaag is het Overton Window vloeiender dan ooit vanwege de snelle verspreiding van informatie via sociale media, internet en wereldwijde communicatienetwerken. Ideeën kunnen veel sneller aan populariteit winnen of aan geloofwaardigheid verliezen dan in het verleden, wat betekent dat de grenzen van wat als acceptabel en correct wordt beschouwd, voortdurend evolueren.
Polarisatie en de uitbreiding van het venster
De afgelopen jaren heeft politieke polarisatie het Overton Window aanzienlijk beïnvloed. In veel democratieën is het venster uitgebreid met extremere standpunten aan beide uiteinden van het politieke spectrum. Zowel In de Verenigde Staten als in delen van Europa hebben extreemrechtse en extreemlinkse ideologieën bijvoorbeeld meer zichtbaarheid en invloed gekregen in het publieke debat.
Deze uitbreiding weerspiegelt
- de groeiende kloof tussen verschillende delen van de samenleving en
- de bereidheid van sommige politici om hun grenzen te verleggen die voorheen als ontoegankelijk werden beschouwd.
Hoewel deze uitbreiding kan worden gezien als een teken van een levendiger publiek debat, brengt het ook uitdagingen met zich mee. Naarmate radicalere ideeën genormaliseerd worden, kan het centrum van het Overton Window verschuiven, waardoor het moeilijker wordt om gemeenschappelijke grond te vinden. Deze polarisatie kan leiden tot meer sociaal conflict, een patstelling in het bestuur en een gefragmenteerde samenleving waarin consensus moeilijk te bereiken is.
De rol van sociale media
Sociale media spelen een cruciale rol bij het ‘plaatsen’ van het Overton Window. Platforms als X/Twitter, Facebook en TikTok zorgen ervoor dat allerlei ideeën, al dan niet gebaseerd op feiten, zich snel verspreiden. Deze democratisering van informatie kan een stem geven aan gemarginaliseerde groepen en nieuwe bewegingen, maar het betekent ook dat misinformatie, complottheorieën en extremistische standpunten net zo makkelijk verspreid kunnen worden en aanhang kunnen krijgen.
Algoritmen van sociale media versterken vaak content die sterke emotionele reacties oproept, waardoor het Overton Window verder kan verschuiven. En de vicieuze cirkel begint: mensen worden steeds meer blootgesteld aan informatie die hun bestaande overtuigingen versterkt in plaats van dat ze uitgedaagd worden door alternatieven. En versterkte emoties doen algoritmes weer…en zo verder.
Populisme en de herdefiniëring van normen
Populistische bewegingen hebben ook een belangrijke rol gespeeld bij het verschuiven van het Overton Window. Leiders die gevestigde normen en instellingen uitdagen, kunnen de grenzen, van wat als acceptabel wordt beschouwd, verleggen, zowel via hun retoriek als via hun beleid. Populisten presenteren hun agenda’s vaak als een strijd tegen de ‘elite‘, wat weerklank kan vinden bij een publiek dat zich gedesillusioneerd voelt in hun huidige situatie.
Zo zijn kwesties als immigratie, nationalisme en economisch protectionisme in veel landen op de voorgrond van het politieke debat gekomen, vanwege de invloed van populistische leiders.
Deze verschuivingen kunnen tweesnijdend zijn:
- de aandacht vestigen op legitieme zorgen, maar ook
- leiden tot de normalisering van xenofobie, autoritarisme en andere gevaarlijke ideologieën.
De toekomst van het Overton Window
Kijkend naar de toekomst zal het Overton Window waarschijnlijk blijven verschuiven als reactie op wereldwijde uitdagingen zoals klimaatverandering, technologische vooruitgang en demografische verschuivingen. Kwesties als ecologische duurzaamheid, digitale privacy en sociale rechtvaardigheid worden steeds belangrijker, waardoor de grenzen van wat politiek acceptabel is, mogelijk opnieuw worden verschoven. Waarheen, en hoe snel, zal afhangen van hoe samenlevingen omgaan met de spanningen tussen
- vooruitgang en traditie,
- inclusie en uitsluiting, en
- vrijheid en veiligheid.
Omdat de grenzen van wat als acceptabel wordt beschouwd, blijven verschuiven, is het essentieel om waakzaam te blijven over de krachten die deze veranderingen beïnvloeden en ervoor te zorgen dat de positie van het Overton Window de bredere belangen van democratie, sociale cohesie en menselijke vooruitgang blijft dienen.
En dan lopen we weer tegen Poppers Paradox aan…