Na het voor de 2e keer aantreden van Trump als president van de Verenigde Staten, ben ik op zoek geweest naar iemand die mij het denkproces van de Amerikanen om opnieuw hiervoor te kiezen, kon uitleggen. En mijn huidige gids is Andrew Gawthorpe van America Explained. De onderstaande tekst is grotendeels van zijn hand; ik heb alleen vertaald en hier en daar wat verduidelijkt voor de Nederlandse lezer.
Als je de Republikeinse Partij in de Verenigde Staten wilt begrijpen, zou je ze kunnen zien als een fusie van de zakelijke elite en op nativisme1 geschoeid populisme. Lange tijd was de basisformule van de Republikeinse politiek om, uit nativisme voortkomende, “wedge issues” te gebruiken om de verkiezingen te winnen, maar om eenmaal aan de macht een voornamelijk pro-zakelijke agenda te implementeren. Deze manier van politiek bedrijven werd mogelijk gemaakt door de dominantie van de pro-zakelijke elite van de partij, die lange tijd de meeste machtscentra in handen had:
- controle over het Republikeinse Nationale Comité,
- de steun van Fox News en
- het fondsenwervingsapparaat.
Deze jongens waren machtig en rijk, en toch waren ze tegelijkertijd numeriek vrij klein – er waren er niet genoeg om zo de nationale verkiezingen te winnen. En dus grepen ze naar kwesties als:
- immigratie,
- wapenrechten,
- abortus en
- lib-bashing
om hun kiezers te mobiliseren, waarvan ze de meesten zagen als boeren. Voor hen – de “grassroot“2 boeren – was deze situatie pijnlijk. Aan de ene kant had de Republikeinse Partij meestal leiders die alleen maar lippendienst bewezen aan hun grassroots-grieven. Maar uiteindelijk deden die leiders niet veel om daadwerkelijk iets voor hen te doen.
Totdat Trump verscheen, en hij kon rekenen op hun steun. Maar zelfs zijn eerste regering volgde uiteindelijk hetzelfde basispatroon van beleid. Trump gaf de grassroots-grieven een turbo-boost en hij slaagde er uiteindelijk in – grotendeels door toeval – een anti-Roe-meerderheid in het Hooggerechtshof3 te krijgen. Maar als het op daadwerkelijke beleidswijzigingen aankwam, was zijn belangrijkste prestatie een enorme belastingverlaging voor de rijken.
Toen hij aan zijn tweede regering begon, vroegen sommige mensen zich nog steeds af hoe Trump de eisen van de zakelijke elite en de grassroots in evenwicht zou brengen. Aan wiens kant stond hij nu echt? Ik (dat is Andrew Gawthorpe) denk dat het eerlijk is om te zeggen dat na het starten van een wereldwijde handelsoorlog die 11 duizend miljoen ($11.000.000.000,-; in de VS een biljoen genoemd) dollar van de Amerikaanse markt heeft gekost, niet veel mensen zich dat nog afvragen.
Een deel van wat Trumps tariefmaatregel zo gedurfd maakt, is dat het de “last nail in the coffin” is van de oude manier van Republikeinse politiek bedrijven. Het is een soort van oorlogsverklaring, niet alleen aan de zakelijke elite, maar in principe aan iedereen die geen Trump-supporter is. En dan denkt Trump aan de blanke arbeidersklasse die, volgens Trump, ooit het hele land vormden en dat nu weer kunnen doen.
Het is een kreet van ongenoegen en wraak die erop gericht is de oude elite te begraven en een nieuwe elite naar zijn eigen evenbeeld te bouwen. Deze handelsoorlog heeft niets te maken met de bredere strijd om gereguleerd kapitalisme goed te laten werken voor Amerika en de rest van de wereld. Binnen de context van de Amerikaanse nationale politiek is zijn idee van hoe de maatschappij en economie eruit zouden moeten zien radicaal regressief (ofwel terug in de tijd). Maar binnen de Republikeinse politiek is het een aardbeving die bijna ongekend is. Er waren zeker voorschokken.
De Tea Party4 van de Obama-jaren verzette zich tegen het soort immigratie- en begrotingsbeleid dat de Amerikaanse zakenelite in leven houdt. Veel Tea Party-groepen verzetten zich tegen het Troubled Assets Relief Program5 dat veel banken redde na de financiële crisis. Maar deze groepen waren nog steeds relatief marginaal, en protesteerden tegen Republikeinse congresleden.
Tot nu toe werd de ongemakkelijke alliantie van de zakelijke elite en hun aanhangers (van het nativisme) in toom gehouden door het feit dat de zakelijke elite regeerde. Ze maakten gebruik van de grassroots, en om dat te bereiken schuwden ze het niet om hen op te zwepen, leugens te vertellen en de slechtste impulsen aan te moedigen. Ze dachten dat ze voor altijd zouden regeren. Ze hadden het mis.
Trump is de ongebreidelde id van grassroots conservatisme. Natuurlijk zal hij blijven proberen om zelf winst te maken. Zijn controle over het presidentschap en zijn hang naar corruptie betekenen dat hij en zijn familie het prima zullen redden. Maar voor nu heeft hij in ieder geval de oorlog verklaard aan de winsten van vrijwel iedereen. We zitten momenteel in een crisis, en crises zijn bijzonder slechte tijden om uitkomsten te voorspellen. Maar als Trump dit pad blijft bewandelen, kan hij iets forceren dat tot nu toe ondenkbaar was: de scheiding van de zakelijke elite van de Republikeinse Partij. Misschien zal het besef doordringen dat democratie, de rechtsstaat en stabiliteit in besluitvorming geen leuke extraatjes zijn, maar fundamentele noodzakelijkheden voor het functioneren van het kapitalisme en het maken van winst.
Nu Trump de partij heeft herschapen in het irrationele, boze beeld van zijn basis, is het misschien tijd voor kapitalisten om de partij te verlaten. Zo’n ontwikkeling zou een enorme zegen zijn voor de Amerikaanse democratie, en hun enorme financiële middelen aan de kant van verdedigers van de grondwet plaatsen. Het zou Democraten invloed geven om hervormingen van het kapitalisme te eisen als prijs voor de verdediging ervan. Het zou deze handelsoorlog veranderen in de grootste fout die Trump ooit heeft gemaakt.
Maar een andere, minder optimistische toekomst is ook mogelijk. Het kan zijn dat Trumps strategie zal werken: dat hij erin slaagt de Amerikaanse zakenwereld te intimideren. Hij zal hen laten kruipen voor tariefverlaging en hem in ruil daarvoor trouw betalen. Hij zou erin kunnen slagen om het bedrijfsleven in Amerika te transformeren tot een onderdeel van zijn beweging, een omkering van de oude Republikeinse formule waarbij de zakelijke elite regeert en de basis gehoorzaamt.
Dit is het kruispunt waarop Amerika staat. De koers van toekomstige decennia hangt af van welk pad wordt gekozen.
1 Nativisme is politiek beleid dat belangen van een inheemse bevolking bevordert boven die van immigranten. Dit verzet tegen immigratie komt meestal vanuit spanningen rondom nationale, culturele of religieuze identiteit.
Argumenten die gegeven worden zijn:
- Woonruimte: immigranten zouden een schaarse woningvoorraad nog schaarser kunnen maken.
- Overheidsuitgaven: Het zou de overheidsuitgaven te veel kosten door een druk op de verzorgings-staat. Sommige economen zijn echter van mening dat immigranten vaak meer bijdragen dan ze kosten, omdat ze vaak binnenkomen op een werkgerechtigde leeftijd, alles hangt echter af van scholingsgraad en arbeidsmarkt.
- Taal: Immigranten zouden de taal niet spreken en zouden zichzelf isoleren in eigen gemeen-schappen.
- Werkgelegenheid: ze zouden banen afpakken van de inheemse bevolking of de lonen omlaag halen.
- Patriottisme: immigranten zouden de nationale identiteit en eenheid kunnen verzwakken.
- Grondstoffen: immigranten zouden door hun toegevoegde consumeren nog meer een druk leggen op schaarse grondstoffen.
- Overbevolking: er zouden te veel mensen binnen een land zijn.
- Cultuur: een immigratiegroep zou de inheemse cultuur kunnen vervangen voor de hunne.
2 Grassroots (“graswortels”) is een Engelse term voor politieke processen die aan de basis worden ontwikkeld. Vaak betekent dit dat burgers, in plaats van beleidsmakers, initiatieven ontwikkelen en beslissingen nemen. Ook activisme vanuit gemeenschappen valt onder het begrip grassroots.
3 Het Hooggerechtshof heeft een einde gemaakt aan de grondwettelijke bescherming van abortus die bijna 50 jaar van kracht was, in een besluit van de conservatieve meerderheid (aangesteld door Trump) om Roe vs Wade te vernietigen. De uitkomst heeft geleid tot een verbod op abortus in ongeveer de helft van de staten.
De uitspraak in het proces Roe vs Wade was toen (1973):
Een persoon kan ervoor kiezen om een abortus te ondergaan totdat een foetus levensvatbaar is, op basis van het recht op privacy dat is opgenomen in de Due Process Clause van het Veertiende Amendement. Levensvatbaarheid betekent het vermogen om buiten de baarmoeder te leven, wat meestal gebeurt tussen 24 en 28 weken na de conceptie.
4 De Tea Party is een Amerikaanse politieke protestbeweging van rechtse signatuur, die in 2009 opgeld deed en in de jaren daarna met succes campagne voerde voor de eigen kandidaten voor diverse ambten. In 2010 kon de Tea Party een kwart van de volwassen bevolking van de VS tot haar sympathisanten rekenen.
5 Het Troubled Asset Relief Program is een van de maatregelen die de Amerikaanse regering heeft getroffen in het kader van het bestrijden van de kredietcrisis. De hoofdlijn van het programma bestond hieruit dat de Amerikaanse overheid (het Department of the Treasury) illiquide leningen van banken zou kopen, alsmede dat de overheid aandelen zou kopen in de betrokken banken. Dit konden gewone aandelen zijn, of “senior preferred shares” (aandelen met een vastgesteld dividend). Het programma werd op 14 oktober 2008 aangekondigd, en werd daarna verschillende keren gewijzigd.
