Ergens in mijn studententijd kwam ik in aanraking met het werk van Paul Gustave Doré.
Ik was direct onder de indruk van de wereld die hij kon oproepen met etsen/tekeningen in enkel zwart en wit. Bij de “Slegte” kon ik toen voor een klein bedrag zijn verzamelde werk aanschaffen.
Pas recent ben ik me niet alleen verder in zijn werk gaan verdiepen, maar wilde ik ook meer over zijn leven te weten komen. Het resultaat daarvan volgt hieronder.
Korte bio
Paul Gustave Doré werd op 6 januari 1832 geboren te Staatsburg en stierf, 51 jaar oud, op 23 januari 1883 in Parijs.
Hij publiceerde zijn eerste geïllustreerde verhaal toen hij vijftien jaar oud was. Dat zorgde ervoor dat hij een baan kreeg als boekenillustrator in Parijs, waar hij onder andere de werken van Rabelais, Balzac en Dante van tekeningen voorzag. In 1853 werd hij gevraagd om de werken van Lord Byron te illustreren. Dit werd gevolgd door ander werk voor Britse uitgevers, waaronder een nieuwe geïllustreerde Engelse Bijbel. Hij illustreerde ook een grote uitgave van “The Raven” van Edgar Allan Poe.
Die Engelse Bijbel van Doré, gepubliceerd in 1865, was een groot succes. Dat bracht hem in 1867 een belangrijke tentoonstelling van zijn werk in Londen. En dat leidde weer tot de stichting van de Doré Gallery in New Bond Street (Londen).
Londen
In 1869 stelde Blanchard Jerrold, de zoon van Douglas William Jerrold (de Engelse (toneel-)schrijver), voor om samen te werken bij het maken van een uitvoerig portret van Londen. Jerrold kwam op dit idee aan de hand van “The Microcosm of London” die door Rudolph Ackermann, William Pyne en Thomas Rowlandson was gemaakt in 1808.
Doré tekende voor een project van vijf jaar met uitgever Grant & Co, hetgeen betekende dat hij drie maanden per jaar in Londen zou verblijven. Hij kreeg, voor die tijd, een enorme som geld (£ 10.000 per jaar) voor zijn werk. Het boek “London: A Pilgrimage”, met 180 gravures van zijn hand, werd gepubliceerd in 1872.
Hoewel dit boek een commercieel succes was, hielden niet veel critici van het werk. Verscheidene critici schenen het vervelend te vinden dat Doré de armoede in Londen blootlegde in zijn werk. Hij werd er ook van beschuldigd dat hij scènes verzon in plaats van de werkelijkheid af te beelden.
Hert boek was desondanks een financieel succes en Doré ontving nu ook opdrachten van andere Britse uitgevers. Zijn latere werk omvatte “Paradise Lost” van Milton en “Idylls of the King” van Alfred Tennyson. Zijn werk verscheen ook in Illustrated London News.
Doré bleef boeken illustreren tot zijn dood in Parijs in 1883. Hij werd begraven op de begraafplaats Père-Lachaise.
Invloed van zijn werk
Zijn illustraties van de Bijbel, “Don Quixote”, “Het Verloren Paradijs”, “De Baron van Munchhausen”, Dante’s “Goddelijke Komedie” en Charles Perrault’s “Verhalen van Moeder de Gans”, worden nog steeds gezien als de definitieve artistieke interpretatie van deze verhalen en de daarin figurerende personages. Het “gezicht” dat hij gaf aan karakters als Don Quixote, de Baron van Munchhausen en de Gelaarsde Kat staan inmiddels in ons collectieve geheugen gegrift. Het werk van Doré heeft model gestaan, dan wel is een inspiratie geweest, voor alle grafische kunstenaars na hem. Niet alleen voor hen die werkzaam zijn in de beeldende kunst, maar ook voor romanschrijvers, striptekenaars, film- en TV-regisseurs.
Voorloper van Toonder?
In het begin van zijn carrière maakte Doré kolderieke historische stripverhalen in een format dat wij in Nederland het beste kennen van Marten Toonder’s “Olivier Bommel en Tom Poes”. Vier daarvan werden gepubliceerd in boekvorm, namelijk “Les Travaux d’Hercule” (1847), “Trois artistes incompris et mécontents” (1851), “Les Dés-agréments d’un voyage d’agrément” (1851) en “L’Histoire de la Sainte Russie” (1854).
Doré’s stripverhalen
In 1853 tekende Doré zijn laatste (in boekvorm gepubliceerde) stripverhaal: “Histoire pittoresque dramatique et caricaturale de la Sainte Russie, d’après les chroniqueurs et historiens Nestor Nikan Sylvestre Karamsin Ségur etc.”. Het is een geillustreerde geschiedenis van Rusland en kent 500 individuele vignettes (en 104 paginas). Doré vertelt er over gebeurtenissen die zich al eeuwen geleden in Rusland afspeelden in bijzonder gedetailleerde en levendige tekeningen. Hij speelt met de lay-out en de combinaties van tekst en tekening.
Een treurig detail: “Histoire de la Sainte Russie” verscheen op het hoogtepunt (1854) van de Krimoorlog tussen Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk aan de ene en Rusland aan de andere kant. Het werk had daarom een duidelijke anti-Russische toon.
Hoe wrang is het om dit op te schrijven op 28 februari 2022, op het moment dat Rusland probeert de Oekraïne onder de voet te lopen, na een aantal jaar eerder al de Krim bezet te hebben.
EEN GESCHIEDENIS DIE NIET GELEERD WORDT, IS GEDOEMD ZICH TE HERHALEN1
Het was voor die tijd een echte bestseller, maar de censuur sloeg toe. In 1856 werden alle uitgaven geconfisqueerd door keizer Napoléon III omdat hij bang was dat het zijn positie in de vredesbesprekingen met Rusland zou bemoeilijken.
In 1850 illustreerde Doré een verhaal van Bourget getiteld “L’Homme aux Cent Mille Écus”. Dit is een grappig verhaal van een jonge man, Narcisse Pomponet, die een grote som geld erft. De lezers worden meegenomen in de avonturen die hij met zoveel geld beleeft. Het werk dat Doré hiervoor gedaan heeft is interessant omdat we zien dat hij al experimenteert met verschillende perspectieven, close-ups, helicopterview en wijde panorama’s. Bedenk wel dat hij de eerste was die dit deed omdat de stripverhaal vorm nog in de kinderschoenen stond!
Book illustraties
1854 bleek een keerpunt voor Doré. Hij had zojuist de 16e eeuwse roman “Gargantua and Pantagruel” van François Rabelais geillustreerd. Dat werk werd gepubliceerd als “Oeuvres de Rabelais” en werd een commercieel succes. Het publiek was enthousiast over zijn illustraties die precies pasten bij de tekst. Hij maakte daarom in 1873 een tweede versie. Helaas betekende dit succes wel dat Doré stopte met het illustreren van andermans stripverhalen. Maar ook met het tekenen van zijn eigen verhalen.
Gelukkig verloor hij daarbij niet zijn creativiteit, bovendien hij was nog maar 22; een leeftijd waarop de meeste artiesten hun eerste werk nog gepubliceerd moeten zien te krijgen.
In de daarop volgende tientallen jaren “verluchtigde” hij vele klassieke novellen, gedichten en korte verhalen. In 1855 was dat “Les Cent Contes Drolatiques” van Honoré de Balzac. Een jaar later “La Légende du Juif Errant” wat een voorloper lijkt te zijn op zijn Bijbelse illustraties tien jaar later.
De Goddelijke komedie
In 1861 produceerde Doré zijn eerste “instant-classic” met de illustratie van Dante Alighieri’s “De Goddelijke Komedie”. Eerst kwam “Hel” en pas in 1868 “Vagevuur” en “Paradijs”.
Kwam dat doordat de tekst van Hel veel meert visuele mogelijkheden bood?
“De Goddelijke Komedie” was in ieder geval zo’n groot succes dat hij meteen gevraagd werd om meer klassiekers uit de wereld literatuur te illustreren.
De Baron van Munchhausen
In 1862 waren de avonturen van “De Baron van Munchhausen” van Rudolf Raspe aan de beurt. Ideaal materiaal voor een getalenteerde illustrator als Doré. Hij gaf hem zijn uiterlijk (lang en met een sik) en zag kans alle onmogelijkheden te verbeelden zoals halve paarden, een lopende bontmantel en reuzen op de Maan. En ook de manier waarop de Baron zich (en zijn paard) aan zijn eigen haren uit een moeras trok.
Don Quixote
In 1863 werkte Doré aan het beroemde boek van Miguel de Cervantes “Don Quixote”. He visualiseerde de lange schrale jager op windmolens en zijn korte dikke knecht op een manier zo als ze immer nog worden geportretteerd. En de achtergrond wordt gevuld met mooi en vaak zonnige Spaanse panorama’s.
De Bijbel
In 1866 was het de beurt aan de Bijbel. Dit werd weer een commercieel succes! Terwijl er toch honderden artiesten met Bijbelillustraties hem voor gegaan waren. Toch zag Doré kans om de Bijbelse verhalen zijn eigen visie te geven: Moses die van de berg afkomt, Jacob die worstelt met de Engel, Samson die de tempel vernietigt, David die Goliath onthoofd en zo nog veel meer.
Al tijdens zijn leven zag Doré dat veel Bijbelse tekenaars hem kopieerden en leraren op scholen zijn platen gebruikten om de Bijbelse les interessanter te maken.
1 Een uitspraak van Churchill. Letterlijk: Those who fail to learn from history are condemned to repeat it. Het is een variant op de waarschuwing van de filosoof George Santayana in 1905: “Those who cannot remember the past are condemned to repeat it“. Je zou het de zin van geschiedschrijving kunnen noemen.