Gabriel Andrade1 gaat in The Skeptic in op enkele voorspellingen over wie de volgende Paus wordt en wat dat voor gevolg zal hebben. Met minimale aanpassingen geef ik hieronder de vertaling:
“Paus Franciscus overleed onlangs op 88-jarige leeftijd. Dit vormt de opmaat voor de aanstaande bijeenkomst van kardinalen in Rome (het Conclaaf) om zijn opvolger te kiezen. De traditionele rouwperiode en begrafenisrituelen zijn begonnen en binnenkort begint het proces dat doordrenkt is van eeuwenoude traditie en geheimhouding.
Naarmate de spanning toeneemt, is de aandacht gericht op Afrika. Afrikaanse kardinalen worden gezien als serieuze kandidaten. Tot de belangrijkste Afrikaanse kandidaten behoren:
- kardinaal Fridolin Ambongo Besungu van de Democratische Republiek Congo,
- kardinaal Peter Kodwo Appiah Turkson van Ghana en,
- kardinaal Robert Sarah van Guinee (maar hij is wellicht te oud).
Er is nog nooit een zwarte paus geweest in de moderne geschiedenis van de Katholieke Kerk, en het vooruitzicht er een te kiezen heeft wereldwijd voor veel opwinding en debat gezorgd. Voor velen wordt de mogelijkheid van een zwarte paus gezien als een belangrijke stap in de richting van inclusiviteit en een erkenning van de toenemende betekenis van het continent binnen de Kerk.
Voorstanders stellen dat een dergelijke keuze eenheid in verscheidenheid zou symboliseren en de demografische realiteit van de Kerk zou weerspiegelen. Anderen echter bekijken het vooruitzicht met bezorgdheid en interpreteren het als een verontrustend voorteken.
Het idee van een zwarte paus als een slecht voorteken wordt steeds vaker in apocalyptische termen geïnterpreteerd, waarbij sommigen valse profetieën die aan zowel Sint Malachias als Nostradamus worden toegeschreven, met elkaar verwarren.
Zoals al eerder op deze site gememoreerd, was Sint Malachias een beroemde aartsbisschop en kerkhervormer uit de 12e eeuw die een belangrijke rol speelde in het afstemmen van de Ierse kerk op de Romeinse gebruiken en het herstellen van de kerkelijke discipline. Hoewel hij werd geprezen om zijn vroomheid en leiderschap, werd eeuwen na zijn dood een reeks cryptische voorspellingen, bekend als de Profetie van de Pausen, ten onrechte aan hem toegeschreven.
Deze profetieën werden voor het eerst gepubliceerd in 1595 en worden door historici algemeen beschouwd als een verzinsel. Liefhebbers van deze profetieën beweren dat na paus Franciscus – de 112e en laatste paus volgens de telling van de profetieën – een periode van grote verdrukking en de vernietiging van Rome aanbreekt (mogelijk aangevoerd door een figuur genaamd “Petrus de Romein“).
Ondanks wijdverbreide speculatie vermeldt de profetie van Sint Malachias niets over een zwarte paus; het idee ontbreekt volledig in zijn lijst met cryptische Latijnse zinnen, die elke paus simpelweg in symbolische termen beschrijven en eindigen met Peter de Romein.
De connectie tussen een zwarte paus en een apocalyptische profetie komt daarentegen voort uit interpretaties van Nostradamus, de 16e-eeuwse Franse astroloog wiens raadselachtige kwatrijnen in verband zijn gebracht met talloze wereldgebeurtenissen.
Nostradamus publiceerde zijn beroemde werk, De Profetieën, in 1555, vol poëtische en dubbelzinnige verzen. Century V, Kwatrain 41 luidt:
“Geboren in de schaduwen en tijdens een donkere dag
Zal hij soeverein zijn in rijk en goedheid
Hij zal zijn bloed doen herrijzen in de oude urn
Het gouden tijdperk hernieuwen voor dat van koper.”
En Century V, Kwatrain 84 luidt:
“Hij zal geboren worden uit de golf en de onmetelijke stad
Geboren uit het duister en duistere familie
Hij die de vereerde macht van de grote Koning
Zal willen vernietigen door Rouen en Évreux.”
Met een beetje verbeelding is het mogelijk om in deze verzen een verband te leggen tussen duisternis of de kleur zwart en onheilspellende figuren in de profetieën. Nostradamus heeft echter nooit specifiek een paus met een donkere huid genoemd; zijn kwatrijnen zijn berucht om hun dubbelzinnigheid en vatbaar voor interpretatie, maar geen enkele verwijst rechtstreeks naar een zwarte of Afrikaanse paus.
Dat heeft sommigen er niet van weerhouden om ten onrechte het tegendeel te beweren, zoals toen The Daily Mail onlangs het volgende vers aan Nostradamus toeschreef:
“Een jongeman met een donkere huid zal met de hulp van de grote koning de beurs aan een rode man overhandigen.”
Maar dit vers komt nergens voor in Nostradamus’ gepubliceerde werken. Niet dat het ertoe doet wat Nostradamus daadwerkelijk schreef – zelfs als hij een paus met een donkere huid had voorspeld, wat dan nog? Nostradamus was volgens de meeste berichten een charlatan wiens reputatie berust op de opzettelijke vaagheid van zijn geschriften, waardoor ze eindeloos aanpasbaar zijn aan elke gebeurtenis of figuur.
In werkelijkheid zouden we geen enkele profeet serieus moeten nemen, maar Nostradamus is een bijzonder slechte kandidaat voor geloofwaardigheid: zijn kwatrijnen zijn zo cryptisch en dubbelzinnig dat ze functioneren als poëtische Rorschachtests2, waardoor iedereen kan zien wat hij wil in de tekst. Dit is een klassieke truc die profeten door de geschiedenis heen hebben gebruikt: door opzettelijk ondoorzichtige en vage taal te gebruiken, zorgen ze ervoor dat het altijd mogelijk is om, nadat iets is gebeurd, de profetie achteraf aan de gebeurtenis te koppelen.
De blijvende populariteit van Nostradamus’ voorspellingen heeft minder te maken met oprechte vooruitziendheid en meer met onze aangeboren neiging om patronen en betekenissen te vinden, zelfs waar die er in werkelijkheid niet zijn.
Hoewel Nostradamus misschien een charlatan was, was hij geen racist. Zijn gebruik van duistere of duistere beeldspraak was eerder symbolisch dan racistisch, en weerspiegelde een lange traditie in veel culturen – waaronder verschillende Afrikaanse talen – waarin duisternis vaak mysterie, gevaar of ongeluk symboliseert, en niet per se huidskleur. De huidige neiging om deze metaforen te interpreteren als letterlijke verwijzingen naar ras, vooral in de context van de etniciteit van een paus, onthult meer over hedendaagse vooroordelen dan over de bedoelingen van Nostradamus. Het zijn degenen die het ras van een paus verbinden aan onheilspellende voorspellingen die racistische ideeën in stand houden, en niet de profeet zelf.
Het moet gezegd worden dat de katholieke kerk nooit officieel apocalyptische profetieën heeft omarmd zoals die toegeschreven aan Malachias of Nostradamus, en van alle christelijke groeperingen zijn katholieken vaak het meest terughoudend in hun publieke verwachtingen over de eindtijd. Hoewel protestantse tradities zich soms sterk richten op Bijbelse tijdlijnen en voorspellingen, heeft de katholieke leer de neiging om al te angstige interpretaties te vermijden.
Toch is de kerk niet geheel immuun voor apocalyptische fascinatie. De opkomst van de Fatima-cultus in de 20e eeuw, met haar nadruk op geheime boodschappen en waarschuwingen voor een wereldwijde catastrofe, sprak tot de verbeelding van miljoenen mensen en werd een brandpunt van speculaties over de eindtijd.
Paus Johannes Paulus II in het bijzonder had een diepe persoonlijke devotie voor Onze-Lieve-Vrouw van Fatima3. Hij interpreteerde het overleven van de moordaanslag in 1981 als een teken van haar bescherming en verbond zijn pausschap publiekelijk met de apocalyptische boodschappen van Fatima.
Het is geen verrassing dat de katholieke kerk, met haar jarenlange macht en wereldwijde invloed, apocalyptische wereldbeelden nooit volledig heeft omarmd – apocalyptische bewegingen ontstaan doorgaans onder mensen die ontheemd of gemarginaliseerd zijn en hopen op goddelijke tussenkomst om hun onderdrukking te beëindigen. Zelfs Jezus, die onder de schaduw van de Romeinse overheersing leefde, sprak hartstochtelijk over een dreigende catastrofe en verklaarde dat sommige van zijn tijdgenoten de wereld vóór hun dood zouden zien veranderen – een profetie die, zo bleek, nooit is uitgekomen.
De institutionele Kerk daarentegen is verre van onteigend en heeft weinig reden om visioenen van dreigende omwenteling te promoten. Toch blijft de aantrekkingskracht van apocalyptische tijdlijnen bestaan bij degenen die zich vervreemd of machteloos voelen, en voor wie de belofte van dramatische verandering zeer aantrekkelijk is. Het werkelijke gevaar van apocalyptische ideeën schuilt in de verleiding voor enthousiastelingen om actief de dag des oordeels te bespoedigen en symbolische verwachtingen om te zetten in concrete – en soms catastrofale – daden.
Hoewel pogingen om een rode vaars te fokken – door sommigen gezien als een vervulling van het ritueel beschreven in het Bijbelboek Numeri4 en een teken van de naderende eindtijd – of speculeren over de verkiezing van een zwarte paus relatief onschuldig lijken, worden de risico’s veel groter wanneer deze overtuigingen leiden tot drastischer ingrijpen.
Zo hebben sommige extremisten gepleit voor de vernietiging van de Al-Aqsa-moskee in Jeruzalem om plaats te maken voor een derde Joodse tempel, in de overtuiging dat dit het begin zal zijn van het Messiaanse tijdperk. Evenzo zien bepaalde apocalyptisch ingestelde groeperingen de verspreiding van kernwapens als een instrument om de eindtijd te bewerkstelligen. Al deze apocalyptische verwachtingen zijn natuurlijk geworteld in waanideeën en bijgeloof. Maar dat betekent niet dat we de mogelijkheid van een catastrofe volledig moeten negeren; we moeten het vooruitzicht van een ramp juist benaderen met rationele zorg en proactieve planning, niet met het koortsachtige enthousiasme dat kenmerkend is voor eindtijddenkers.
In tegenstelling tot de fantastische visioenen van antichristen, apocalypsen of kosmische gevechten tussen engelen en demonen, zijn de werkelijke bedreigingen voor de mensheid – zoals pandemieën, asteroïde-inslagen, oorlogen en de opwarming van de aarde – tastbaar en wetenschappelijk onderbouwd. Deze gevaren vereisen weloverwogen, collectieve actie en een inzet voor preventie, niet berusting in het lot of de hoop dat vernietiging op de een of andere manier een betere wereld zal inluiden.
Wie ook tot de nieuwe paus wordt gekozen, zal een rol erven die veel verder reikt dan religieuze rituelen en doctrines. De paus is niet alleen een spiritueel leider voor meer dan een miljard katholieken, maar ook een figuur met aanzienlijke invloed op de wereldpolitiek. Hij vormt vaak de publieke opinie en het beleid over kwesties variërend van vrede en sociale rechtvaardigheid tot klimaatverandering en nucleaire ontwapening.
Hoewel veel van wat de paus zegt, theologisch van aard zal zijn, wat geen weerklank zal vinden bij ons sceptici, heeft zijn stem werkelijk gewicht in de seculiere wereld en kan hij actie mobiliseren of de houding ten aanzien van dringende mondiale uitdagingen veranderen.
Als sceptici kunnen we alleen maar hopen dat de volgende paus een ‘apocalyptische’ mentaliteit aanneemt in seculiere zin – niet zozeer gericht op een mystieke eindtijd, maar op de dringende, reële bedreigingen waarmee de mensheid wordt geconfronteerd.”
1 Gabriel Andrade is een universitair docent afkomstig uit Venezuela. Hij schrijft over politiek, filosofie, geschiedenis, religie en psychologie.
2 De rorschachtest of rorschach-inktvlekkenmethode (RIM) is een psychologische test die door Hermann Rorschach geïntroduceerd werd in 1921. De test bestaat uit tien kaarten met een abstracte afbeelding. De platen zijn gemaakt door een papier met inktvlekken dubbel te vouwen, zodat er een symmetrische afbeelding ontstaat.
3 Met Onze-Lieve-Vrouw van Fátima wordt Maria aangeduid die tussen mei en oktober 1917 zes keer zou zijn verschenen aan de drie herderskinderen Lucia, Francisco en Jacinta nabij het Portugese stadje Fátima (elke keer op de 13e van de maand).
Broer en zus Francisco (1908-1919) en Jacinta (1910-1920), werden het slachtoffer van de Spaanse griep. Het derde herderskind, hun nichtje Lucia (1907-2005), trad in 1925 in in een Spaans Karmelietessen-klooster. Zij schreef zelf haar herinneringen aan de verschijningen op. Lucia stierf op 13 februari 2005.
Op 13 mei 2017 werden Francisco en Jacinta heilig verklaard door paus Franciscus.
Maria zou tijdens de verschijningen drie geheimen hebben prijsgegeven.
- De verschrikkingen van de hel; een onblusbaar vuur waarin de zielen van de zondaars branden. Daarbij voorspelde zij het einde van de Eerste Wereldoorlog en tevens het begin van de Tweede, dat volgens zieneres Lucia ingeluid werd door de buitengewone noorderlichten in 1938.
- Een oproep aangaande Rusland. Het land dat enige maanden na de verschijningen verscheurd zou worden door de Russische Revolutie moest toegewijd worden aan het Onbevlekte Hart van Maria door de paus, in eenheid met de katholieke bisschoppen van de wereld.
- Het derde geheim was lange tijd alleen bekend bij het Vaticaan. Dit geheim zou in 1960 openbaar gemaakt worden.
Pas in 2000 werd het geheim door Vaticaan-woordvoerder Joáquin Navarro-Valls bekendgemaakt. In het visioen figureert een in het wit geklede bisschop die wordt neergeschoten terwijl hij met het kruis tussen talloze gedode martelaren loopt. Dit visioen verklaart achteraf waarom het derde geheim een profetie was van de aanslag die Mehmet Ali Ağca in 1981 pleegde op paus Johannes Paulus II. Die aanslag vond eveneens plaats op 13 mei en de paus geloofde daarom dat het aan Onze-Lieve-Vrouw van Fátima te danken was dat de kogel in zijn buik, en niet in zijn hoofd terechtgekomen was. Later werd de operatief verwijderde kogel verwerkt in de kroon van het beeld van Maria van Fátima.
4 Het Bijbelboek Numeri (Latijn: “getallen” of “tellingen”) is het vierde boek van de Hebreeuwse Bijbel. In het Hebreeuws wordt het boek במדבר, bəmidbar, “in de wildernis” genoemd, naar het eerste woord van het boek. Het behandelt de gebeurtenissen van de Israëlieten gedurende hun verblijf van 40 jaar in de woestijn, na de uittocht uit Egypte.
Het boek vormt een voortzetting van het boek Exodus, na de onderbreking van de wetgeving in het boek Leviticus. De titel slaat op de inhoud van de eerste vier hoofdstukken: de telling van het Hebreeuwse volk bij de berg Sinaï en de voorbereidingen voor hun verdere reis.