Ergens op deze site heb ik het al eens over een strakke Japanse dichtvorm gehad: de haiku.
Strakke vorm
De strakke vorm uit zich in een aantal zaken:
- drie regels
- eerste regel 5 lettergrepen
- de tweede regel 7 lettergrepen
- en de derde regel weer 5 lettergrepen
Vaak is die derde regel dan een plotselinge wending of onverwachte gedachte sprong of haast kinderlijke verbazing.
Ontstaan
De haiku is in de 17e eeuw in Japan uit oudere dichtvormen (renga, hokku en tanka) ontstaan door de wedijver tussen verschillende grote dichters, waarvan Matsuo Basho waarschijnlijk de bekendste meester is. Pas aan het eind van de 19e eeuw werd door Masaoka Shiki het begingedicht hokku verzelfstandigd tot de haiku.
Door vast te houden aan de strakke vorm toont die beperking de ware meester! Maar dit levert weer vaak problemen op bij het vertalen uit het oorspronkelijke Japans. In het westen wordt daardoor wel voor afwijkende vormen gekozen, met 12 tot 17 lettergrepen.
Een van de beroemdste haiku, feitelijk een hokku, is van Matsuo Basho en luidt:
| furu ike ya kawazu tobikomu mizu no oto | Ach oude vijver een kikker springt erin geluid van water. |
Vertalen en vormbehoud
Bij een vertaling van een haiku achten sommigen de inhoud belangrijker dan de vorm, al wordt die in goede uitgaven zo veel mogelijk gehandhaafd. Zo is bovenstaande vertaling bijvoorbeeld naar de inhoud juist, maar naar de vorm niet. Een bewerking die de juiste vorm heeft, maar een iets andere strekking is:
Ach oude vijver
de kikkers springen erin (of ook een kikker springt van de kant)
geluid van water.
Dit probleem is sterk taalafhankelijk. Het Frans gebruikt bijvoorbeeld veel meer woorden, en ook lettergrepen, dan het Engels; het Nederlands ligt er ergens tussenin.
Voorbeelden
Twee haiku (hokku) van Basho (1644-1694):
zou ik ze pakken,
de witvis in ’t wier bijeen
dan schoten ze weg.
door zomerregens
zijn de kraanvogelpoten
korter geworden.
En mijn persoonlijke favoriet van Moritake (1473-1549):
Zag ik een bloesem
die naar haar tak terugkeerde?
ach, ’t was een vlinder.
De beste haiku’s weten bij de lezer emoties op te wekken, zonder ze letterlijk te benoemen. Neem bijvoorbeeld deze van Issa (1763-1828):
In het ziekenhuis
dooft een flakkerend licht uit
een sneeuwstorm steekt op.
De lezer zal vast aan een sterfgeval gedacht hebben, maar dat staat er niet!