Vaak is het zo dat het beschouwen van hetzelfde “ding” vanuit twee verschillende standpunten tot heel andere conclusies kan leiden.
Kijk maar eens naar onderstaande afbeelding:
Figuur A beweert dat hij 4 balken ziet, en tegelijkertijd roept figuur B dat hij er maar 3 ziet. Wie moeten we gelijk geven?
Van boven naar beneden of van beneden naar boven?
Dat een gezichtspunt ook belangrijk is in een gedicht zal je misschien verrassen. Maar onderstaand gedicht kan van boven naar beneden en van beneden naar boven gelezen worden en heeft dan tegenstrijdige boodschappen!
Wittgenstein
Zo is er ook nog de onderstaande kwestie, aangekaart door de filosoof Wittgenstein:
En…
Dezelfde figuur, maar bezien vanuit een ander gezichtspunt brengt de toeschouwer tot een andere conclusie wat betreft de diersoort die hij ziet.
In een iets andere vorm kan deze illusie ook iets over jezelf vertellen1. Kijk eens naar onderstaande tekening:
Welke dier zie je als eerste?
Als je de eend eerst zag …
Je bent een echte idealist en probeert altijd het goede in mensen te vinden. Je probeert onbewust de problemen op te lossen van mensen die je vertrouwt en die je dierbaar zijn. Terwijl de wereld je als rustig en gereserveerd kent, heb je een sterke drive en een brandende passie die je kunt zien door je creatieve uitspattingen. De creatieve harmonie in je is een bron van bewondering en inspiratie voor mensen die dicht bij je staan. Je bent vaardig met woorden en emoties, en je potentieel kent geen grenzen.
Als je het konijn/haas eerst zag …
Je bent een persoon van de wetenschap! Kritische en rationele gedachten zijn je drijvende kracht. Je zelfvertrouwen en je passie voor feiten zijn indrukwekkend om te zien. Je ziet de wereld zoals die is en je hebt een krachtig verlangen dat je ertoe aanzet om te begrijpen hoe alles werkt. Het is een must om alle opties te overwegen voordat je een beslissing neemt – en aan het einde volg je altijd je brein voor je hart. Je bent intelligent en denkt dat je omgeving fascinerend is. Begrijpen waarom de dingen zijn zoals ze zijn, is de passie van je leven. Het is hoopvol wachten op je volgende ontdekking of doorbraak.
Theoriegeladenheid van de waarneming
Filosofen praten al eeuwen over de (on-)mogelijkheid van een zuivere waarneming, Onder andere Karl Popper wees erop dat waarnemingen vaak gekleurd worden door de theoretische achtergrond van de waarnemer; men ziet wat men wil zien of wat men verwacht te zien.
Van deze vervorming van de waarneming worden drie vormen onderscheiden:
- Theoriegeladenheid van de aandacht: de zaken waarop men zijn aandacht richt zijn gekleurd
- Theoriegeladenheid van de waarneming: wat men ziet wordt bepaald door de achtergrondtheorie
- Theoriegeladenheid van de observatierapporten: wat men achteraf verklaart over de waarneming is gekleurd
Van deze drie vormen is (2) het meest controversieel, terwijl (1) en (3) algemeen aanvaard worden. Dat (2) niet helemaal opgaat blijkt uit het feit dat bepaalde illusies, zoals de Müller-Lyer-illusie en de Ponzo-illusie, nog steeds voor illusie doorgaan, zelfs als men er rationeel van overtuigd is dat de lijnen even lang zijn. Breder wordt dit aspect van de waarneming onderzocht in de gestaltpsychologie.
Müller-Lyer
De Müller-Lyer-illusie is een optische illusie die ongeveer 100 jaar geleden werd ontdekt door Franz Müller-Lyer. Het gaat om de perceptie van de lengte van een lijnstuk. Een lijnstuk dat wordt afgesloten met een gewone pijlpunt lijkt korter dan hetzelfde lijnstuk met naar binnen gerichte pijlpunten.
De perceptie van deze illusie lijkt cultuurgebonden te zijn. In culturen zonder rechthoekige gebouwen en voorwerpen zijn mensen veel minder gevoelig voor deze illusie; bijvoorbeeld Zoeloe’s die nog in traditionele ronde hutten wonen.
Ponzo
De Ponzo-illusie is een optische illusie die het eerst werd gedemonstreerd door de Italiaanse psycholoog Mario Ponzo in 1913. Hij stelde dat in de menselijke waarneming de grootte van een object wordt beoordeeld tegen de achtergrond. Dit illustreerde hij door twee horizontale lijnen te plaatsen tegen een achtergrond van twee convergerende lijnen met dwarsverbindingen, zoals twee spoorstaven met bielzen bij een spoorweg.
De bovenste gele lijn lijkt langer omdat deze wordt beoordeeld in relatie tot de perspectieftekening.
Ebbinghaus
De Ebbinghaus-illusie is een optische illusie die betrekking heeft op de perceptie van relatieve grootte.
De illusie werd ontdekt door de Duitse psycholoog Hermann Ebbinghaus (1850-1909). In het plaatje zijn twee oranje cirkels van dezelfde grootte omringd door een ring van grote cirkels respectievelijk kleine cirkels. De eerste centrale cirkel lijkt kleiner dan de tweede.
Deze illusie is verwant aan de maanillusie waarbij het lijkt alsof de maan groter is als ze net boven de horizon staat dan wanneer ze in de open hemel staat omdat je het net boven de horizon ziet in relatie tot gebouwen.
1 Bron: Wake up your mind