Lucius Annaeus Seneca, meestal kortweg Seneca genoemd (of Seneca de Jonge, om hem te onderscheiden van zijn beroemde vader, Seneca de Oudere), werd geboren rond 1 v.Chr. in de Romeinse provincie Hispania Ulterior, in wat nu de stad Córdoba is, en kreeg zijn opleiding in Rome.
Hij is de auteur van talloze toneelstukken, morele essays, boeken over natuurlijke historie, satire en retoriek, maar Seneca wordt het best herinnerd als een stoïcijnse moraalfilosoof. Zijn vaak geciteerde filosofische geschriften maakten hem tot een favoriet van onder andere Francis Bacon, Montaigne, Erasmus, Pascal, Calvijn en Diderot.
Sterker nog, Seneca wordt vandaag de dag nog steeds zeer bewonderd en vaak geciteerd.
Over emoties
Seneca riep mensen op om hun emoties te beheersen en zich niet te laten leiden door passie of woede. Tegenspoed moet kalm en rationeel worden aangepakt en de dood mag niet worden gevreesd. “Een edelsteen kan niet worden gepolijst zonder wrijving“, schreef hij, “noch een man kan worden vervolmaakt zonder beproevingen.” “Het maakt niet uit welk lot je draagt, maar hoe je het draagt.”
Dus, Seneca leidde een eenvoudig, contemplatief, consequent deugdzaam leven? Nou, niet precies. Zijn leven was verstrikt in de tumultueuze intriges van de Romeinse keizerlijke politiek, waardoor sommigen zijn nalatenschap in twijfel trokken en hem een huichelaar noemden.
Verbannen
Kort nadat keizer Claudius in 41 na Christus aan de macht kwam, na de moord op keizer Caligula, verbande hij Seneca naar Corsica, omdat Seneca ervan werd beschuldigd overspel te hebben gepleegd met Julia Livilla, de zus van Caligula en de nicht van Claudius.
Acht jaar later haalde Claudius‘ vierde vrouw, zijn nicht Agrippina, de zus van Julia Livilla en Caligula, haar man over om Seneca terug te roepen naar Rome, om als tutor te dienen voor haar zoon Nero.
Agrippina had Claudius overtuigd om Nero te adopteren en tot zijn erfgenaam te benoemen.
Een paar jaar later, in 54 na Christus, stierf Claudius, naar verluidt vergiftigd door Agrippina, waardoor Nero op de troon werd verheven.
Tutor van Nero
De tutor Seneca werd op deze manier plotseling hoofdadviseur van de man die de meest beruchte despoot uit de geschiedenis zou worden. Een relatie die Seneca tot een van de rijkste mannen in Rome zou maken.
Tijdens de eerste vijf jaar van Nero’s regering, de tijd dat Seneca grote invloed op hem had, regeerde de keizer bekwaam en was Rome veilig en stabiel. Pas nadat Nero zijn oude leermeester begon te negeren, verviel hij tot waanzin en een schrikbewind.
In 59 na Christus liet Nero zijn moeder Agrippina vermoorden, en hij riep Seneca op om hem te helpen de misdaad te verdoezelen. Het plan was een brief aan de senaat te schrijven waarin hij Agrippina ervan beschuldigde een staatsgreep te beramen en zelfmoord te hebben gepleegd toen het complot werd ontdekt. In de jaren die volgden, vertrouwde Nero niet langer op de raad van Seneca.
Hoewel Nero zijn verzoeken om toestemming om met pensioen te gaan afwees, wijdde Seneca zich aan zijn schrijven en was hij zelden in de senaat.
Complot
Maar nadat in 65 na Christus een moordcomplot was verijdeld, haalde Nero onmiddellijk uit tegen de mannen waarvan hij dacht dat ze er medeplichtig aan waren. Een van hen was Seneca.
Seneca was aan het eten in zijn villa buiten Rome toen een tribuun met een groep soldaten arriveerde. Zij brachten de opdracht van de keizer waarin Seneca werd bevolen zelfmoord te plegen.
Volhoudend dat hij niets wist van de samenzwering (waarschijnlijk is dat inderdaad het geval), stuurde Seneca de tribuun en zijn soldaten terug naar Nero om zijn onschuld te verklaren.
Maar onbewogen herhaalde Nero zijn bevel.
Stoïcijns
Seneca’s gedrag in het licht van zijn naderende dood was in overeenstemming met zijn stoïcijnse overtuigingen. Hij dicteerde kalm zijn laatste wensen en sneed vervolgens de aderen van zijn armen door, net als zijn vrouw, Pompeia Paulina, die erop stond samen met hem te sterven.
Maar omdat Nero had bevolen dat Paulina geen zelfmoord mocht plegen, lieten de soldaten haar wonden verzorgen en werd ze uit de kamer verwijderd.
Ondertussen, omdat hij niet genoeg bloedde (een feit dat de historicus Tacitus toeschreef aan Seneca’s hoge leeftijd en zuinige dieet), sneed Seneca ook de aderen op zijn benen door. Toen ook dat onvoldoende bleek, dronk Seneca een beker vergif die hij door een vriend had laten bereiden.
Eindelijk, toen het gif schijnbaar ook had gefaald, dompelde Seneca zich onder in een warm bad om zijn bloed vrijer te laten stromen. Kort daarna is hij overleden.
Seneca’s kalme acceptatie van zijn dood heeft talloze grote kunstwerken geïnspireerd, waaronder schilderijen van Jacques-Louis David, Peter Paul Rubens, Luca Giordano en anderen.
“Het leven is als een toneelstuk in het theater: het maakt niet uit hoe lang het duurt, maar hoe goed het gespeeld is.”
