Zoals in de vorige bijdrage beschreven is ongeveer 95% van de materie en energie in onze kosmos nog ongedefinieerd ofwel “dark“. Laten we eens kijken naar de pogingen die er door de eeuwen heen gedaan zijn om het ontstaan, en de samenstelling van, onze kosmos te begrijpen.
Een gravure uit het boek L’atmosphère: météorologie populaire uit 1888 van de Franse astronoom Camille Flammarion
In het boek waar bovenstaande gravure voor ontworpen is, staat een toelichting: “Un missionaire de moyen âge raconte qu’il avait trouvé le point où le ciel et la terre se touchent… (‘Een missionaris uit de middeleeuwen vertelt dat hij de plek heeft gevonden waar de hemel en de aarde elkaar raken…’)”. Dit geeft een mooi beeld van de zoektocht waar ik het over wil hebben.
Vooraleer de mens zich een beeld wilde vormen van de kosmos, was hij geinteresseerd in het beeld van de aarde daarin.
Kosmologie en de Bijbel
In de Bijbel staat niets vermeld over de aarde als planeet of als bol. Het idee dat de aarde een bol was, werd ontwikkeld door de Grieken in de 6e eeuw voor onze jaartelling.
Genesis
In het boek Genesis wordt de aarde van voor de schepping voorgesteld als woest en leeg en de duisternis lag over de watervloed. De driedelige wereld van hemel, aarde en onderwereld dreef in Tehom, de mythologische kosmische oceaan, die de aarde bedekte totdat God het uitspansel op de tweede dag geschapen zou hebben om het water in hogere en lagere delen te verdelen. Water boven het uitspansel of gewelf en water onder het gewelf. Aan het gewelf, ook wel Firmament genoemd, zijn de sterren bevestigd en waarachter wind, regen en sneeuw gelegen waren.
De Griekse kosmologie
Rond de tijd van het hellenisme werd het geocentrische wereldbeeld van de Ionische natuurfilosoof Anaxagoras (500-428 v.Chr.) populair. Daarin stond de aarde onbeweeglijk in het centrum van het heelal en de zon, de maan en de planeten draaiden om de aarde. De hemellichamen werden verondersteld vastgemaakt te zijn aan doorzichtige ‘sferen‘ of bollen die in elkaar nestelden en door hun draaiingen de indruk van de banen der planeten en sterren gaven.
Anaxagoras’ kosmologie
Volgens Anaxagoras was de oorspronkelijke toestand van het universum een oerchaos, gebaseerd op de theorie van het apeiron (het Oneindige) bij Anaximander (610 – 547 v.Chr.) die de ‘vader van de kosmologie‘ wordt genoemd. Van hem zijn de stellingen afkomstig dat de banen van hemellichamen niet aan de horizon stoppen, dat de aarde zweeft in de ruimte en dat de hemellichamen op verschillende afstanden van de aarde staan. Latere filosofen namen die ideeën over, maar hielden vast aan de platteaardetheorie. Mogelijk bedacht Anaximander ook de notie van de draaiende sterrensfeer. Die is hoe dan ook een Griekse uitvinding en gaat niet terug op Babylonische voorstellingen
Anaxagoras stelde de oerchaos voor als een oneindig grote verzameling van ongedifferentieerde en ongestructureerde stoffelijke deeltjes, die hij Spermata noemde. Deze oerelementen hebben altijd reeds bestaan en er is in zijn kosmologie geen sprake van ontstaan of vergaan van de wereld. Belangrijk in dit opzicht is dat Anaxagoras als eerste filosoof een abstract filosofisch begrip heeft ingevoerd, namelijk de Nous (Geest). Deze Nous moet opgevat worden als een denkende, redelijke, almachtige, maar onpersoonlijke Geest. Dankzij deze geest is er uit de oer-chaos een welgeordende wereld ontstaan. Het lijkt er op dat Anaxagoras deze Nous alleen als een soort van onbewogen beweger beschouwt, die, na de eerste stoot gegeven te hebben, de schepping verder aan zijn lot overlaat.
Anaxagoras
Anaxagoras zocht overal zuiver natuurlijke, mechanische oorzaken. Omdat, volgens hem, in elke kiem alle kwaliteiten aanwezig zijn: Alles is in alles (Homoiomeria), is overgang van de ene stof in de andere mogelijk, doordat hij meer of minder van een bepaalde kwaliteit krijgt. Zo konden uit een veranderende samenstelling van verschillende oerdeeltjes alle stoffen en objecten gevormd worden. Ontstaan en vergaan zijn slechts schijn want de dingen veranderen slechts in compositie en inhoud. Alle hemelse objecten waren volgens hem stoffelijk: de zon een gloeiende steen, de maan was een brok aarde. Dit was in tegenstelling tot de (religieuze) overtuigingen van die tijd. Plato liet, in zijn boek Apology, Socrates het volgende tegen Meletus, die Socrates beschuldigde van het volgen van de ideeën van Anaxagoras, zeggen:
“My dear Meletus, do you think you are prosecuting Anaxagoras? Are you so contemptuous of the jury and think them so ignorant of letters as not to know that the books of Anaxagoras of Clazomenae are full of those theories, and further, that the young men learn from me what they can buy from time to time for a drachma, at most, in the bookshops, and ridicule Socrates if he pretends that these theories are his own, especially as they are so absurd?“
Het boek van Anaxagoras (dat verloren gegaan is) was toen dus blijkbaar een koopje: je kon het al kopen voor één drachme!
Aristarchus en Ptolemaeus
Aristarchus (ca. 310 – 230 v.Chr.) ging in zijn boek Over de afmetingen en afstanden [van de Zon en de Maan] uit van een alternatief: het heliocentrische wereldbeeld. In dit werk probeerde Aristarchus te bewijzen dat de afstand van de Zon tot de Aarde 20 keer zo groot is als van de Maan tot de aarde.
Hij meende dat de maan geen licht uitzond, maar slechts het zonlicht reflecteerde. Daardoor kon hij de relatieve afstand tot zon een aarde bepalen, en wel als volgt: bij halve maan is de hoek Zon-Maan-Aarde 90°. Op hetzelfde moment mat hij de hoek Maan-Aarde-Zon. Dit lukte niet goed, want die hoek is moeilijk te meten, maar zo kon hij de relatieve lengten van de zijden Aarde-Maan en Aarde-Zon berekenen (gebruikmakend van de stelling van Phytagoras!). Ook vergeleek hij in datzelfde boek de middellijn van de Aarde met de middellijn van de Maan. Die was af te leiden uit de schaduw van de Aarde op de Maan bij maansverduisteringen. Door die schaduw te bekijken, meende hij te zien dat de Aarde drie keer zo groot is als de Maan, wat een redelijk goede benadering is. De Zon is verder weg dan de Maan en aanzienlijk groter dan de Aarde – Aristarchus kwam uit op achttien tot twintig keer (in werkelijkheid ongeveer 500 keer). Op grond van deze verhouding in grootte, kwam hij tot de conclusie dat de Aarde om de Zon moet draaien in plaats van andersom. Samengevat was dus volgens hem de Zon het centrum van het heelal, bewoog de Aarde in één jaar om de Zon en in één dag om haar eigen as en was de sfeer van de sterrenhemel onbeweeglijk. Omdat de sterren geen zichtbare parallax vertoonden, veronderstelde hij dat de sterren zeer ver weg waren. Het is echter niet zeker of hij dit slechts als hypothese overwoog of als bewezen propageerde.
Zijn ideeén hielden echter geen stand en werden verdrongen door die van Ptolemaeus.
Claudius Ptolemaeus beschreef in 140 na Chr. een geocentrisch beeld van het zonnestelsel. Zijn opvattingen over astronomie, bekend als het Stelsel van Ptolemaeus, hebben meer dan 1400 jaar, tot ver na de middeleeuwen, deze wetenschap in West-Europa en Arabië beheerst.
Het zonnestelsel volgens Ptolemaeus
Ptolemaeus heeft de epicykel-theorie van Hipparchus vervolmaakt. Met het sterren-model van Aristoteles kon namelijk niet verklaard worden waarom de planeten zich soms snel, soms langzaam, en soms zelfs achteruit, aan de hemel schenen te bewegen. Door de planeten cirkelbewegingen op cirkelbewegingen te laten maken, lukt dit Ptolemaeus wel. De werken van Ptolemaeus over astronomie zijn overgeleverd in het Arabisch en werden door de Arabische astronomen Kitab al-Madjisti genoemd, wat Het grootste boek betekent. Dit werd later verbasterd tot Almagest (het zeer grote). De Almagest bevatte ook een sterrencatalogus en een lijst van 48 sterrenbeelden die al door Hipparchus beschreven waren.
Tijdens mijn studie natuurkunde aan de Rijks Universiteit te Utrecht, had ik als bijvak Sterrenkunde. Binnen dat vak gebied ben ik altijd geinteresseerd geweest in de kosmologie, de ontstaansgeschiedenis van onze kosmos of heelal. Ik wil daar een aantal onderwerpen uitlichten.
Dark Matter en Dark Energy
Wat is dat nu weer? Donkere materie en donkere energie?
Het zijn begrippen uit de kosmologie en zijn bedoeld om ons momentele gebrek aan kennis over de samenstelling van de kosmos te “verhullen“. Het blijkt namelijk dat we slechts zo’n 5% van de materie en energie “kennen” die noodzakelijk is om ons heelal bij elkaar te houden, dan wel met versnelling te laten expanderen. Waar is de rest?
Die ontbrekende 95% wordt in de kosmologische literatuur “dark matter” en “dark energy” (donkere materie en donkere energie) genoemd.
Voor een goed begrip: we hebben het hier over materie en energie die niet zichtbaar is met optische middelen en dus niet te detecteren is via de elektromagnetische straling die de aarde bereikt. Op dit moment schatten de kosmologen de volgende verhouding van de zichtbare en onzichtbare materie en energie in:
74% donkere energie
22% donkere materie
4% waarneembare (detecteerbare) materie en energie
De ontbrekende materie en energie is noodzakelijk om de bewegingen van sterren en sterrenstelsels in ons heelal (zoals we die op aarde waarnemen) consistent te houden met onze zwaartekracht- en relativiteitstheorie.
Dark matter en dark energy verhouding
Je zou ook de oplossing kunnen zoeken in antwoorden op vragen als: “Zijn onze waarnemeingen wel correct?“ “Is onze zwaartekracht- en relativiteitstheorie wel correct?“
Of zelfs: “Wordt ons heelal misschien wel bij elkaar gehouden door God?“
Voordat we daar op ingaan, eerst wat achtergronden en geschiedenis.
Het eerste idee van Dark Matter
Het was een Nederlander die als eerste (in 1932) het idee lanceerde dat er ontbrekende materie moest zijn om ons Melkwegstelsel intact te houden: Jan Hendrik Oort. Zijn berekeningen waren niet correct, maar een jaar later bewees Fritz Zwicky de theorie van Oort met de correcte berekeningen.
Opnieuw getoetst
Veel later (in 1978) werd de theorie opnieuw getoetst door Vera Rubin en Kent Ford. En zij vonden dat de buitengebieden van spiraalstelsels sneller ronddraaien dan verwacht mocht worden op grond van hun bekende massa. Er zou daarvoor meer massa aanwezig moeten zijn. Dit fenomeen werd vanaf toen het melkwegstelseldraaiingsprobleem genoemd.
Oerknal of “Big Bang“
Donkere materie is ook een mogelijke oplossing voor bepaalde inconsistenties in de theorie van de oerknal. De oerknal of big bang is de populaire benaming van de kosmologische theorie die op basis van de algemene relativiteitstheorie aannemelijk maakt dat 13,8 miljard jaar geleden het heelal ontstond uit een enorm heet punt (ca. 1028 K), met een bijna oneindig grote dichtheid, ofwel een singulariteit. Tegelijkertijd met de oerknal zouden ruimte en tijd zijn ontstaan. De theorie is onder meer gebaseerd op de waarneming van het voortdurend uitdijende heelal, in het bijzonder de roodverschuiving van de spectraallijnen van licht van verre sterrenstelsels. Dit wordt veroorzaakt door het zogenaamde dopplereffect. Die singulariteit is strijdig met de algemene relativiteitstheorie, want daarin is een oneidig grote dichtheid onmogelijk. De vraag is dus ook of we met onze theorieen, die de extrapolatie van het uitdijende heelal, terug in de tijd, moeten ondersteunen, wel dicht genoeg bij het begin kunnen komen. Er wordt dan ook veel gediscussieerd over tot hoe dicht we bij de singulariteit kunnen extrapoleren, maar zeker is dat we niet dichterbij kunnen komen dan tot ongeveer 10−43 seconde na het ontstaan van het universum.
Big Bang of Oerknal van bijna 15 miljard jaar geleden
Zwarte gaten of “Black Holes“
Het lijkt voor de hand te liggen om een relatie tussen donkere materie en zwarte gaten te veronderstellen. De kern van een zwart gat bestaat ook uit een singulariteit en lijkt daarmee op het begin van de kosmos. Zouden de zwarte gaten in feite de donkere materie zijn? Ook hier tast men nog in het duister; het is zelfs zo dat het opnemen van donkere materie door zwarte gaten (meestal bevinden die zich in het centrum van een sterrenstelsel) impliceert dat er donkere materie verdwijnt uit de rest van het sterrenstelsel. Dit legt weer beperkingen op aan de theorieën over de snelheid en richting van de donkere materie deeltjes. Het verklaren van de aard van donkere materie is een van de grote problemen van de kosmologie.
Noodzaak van donkere energie of Dark Energy
Naast donkere materie is er ook donkere energie noodzakelijk om, met name, de versnelling van het uitdijen van het heelal te verklaren. Einstein wilde in eerste instantie niet geloven dat het heelal uitdijde. Daarom introduceerde hij in 1917 al een kosmologische constante in zijn veldvergelijkingen. Die konstante voorkwam dat het heelal, volgens zijn theorie, door de zwaartekracht zou instorten. Na de ontdekking van de uitdijing van het heelal trok Einstein het idee van deze anti-zwaartekracht in en noemde dit idee “zijn grootste blunder”.
Versnelling eist negatieve zwaartekracht
In de jaren negentig werd aan de hand van de studie van verre supernovae, ontdekt dat de uitdijing van het heelal zo’n vijf miljard jaar na de oerknal is gaan versnellen. De enige manier om dit te verklaren was het introduceren van een onbekende kracht die zich gedroeg als een kosmologische constante en werkte als een negatieve zwaartekracht. Deze kracht, of energie, werd donkere energie genoemd en er is nog geen afdoende verklaring voor gevonden. Een verklaring kan zijn dat “lege” ruimte zijn eigen energie heeft. Omdat dit een eigenschap van ruimte zelf is, kan ze niet “verdunnen” als gevolg van een expanderende ruimte… Andersom: als er meer ruimte ontstaat, is er ook meer van dergelijke energie.
Quintessence, het vijfde element
Sommige kosmologen hebben deze donkere energie ook wel “quintessence” genoemd, naar het vijfde element in de Griekse filosofie (ook wel aether genoemd). Volgens de Griekse filosofen zou dit element de ruimte boven de aardse sfeer vullen. En dit werd ook in de middeleeuwen geloofd. Maar dat verklaart dus evenmin iets.
Van alle filosofieën, overtuigingen, en geloven zijn er slechts een paar die echt praktisch zijn. Dat wil zeggen: het helpt mensen in de praktijk met hun problemen, en is niet alleen voor de schoolbanken bedoeld. Hierover is er een website die De Nieuwe Stoa heet. Daar worden vragen van een praktische filosofie behandeld zoals:
Hoe moeten we ons gedragen in moeilijke omstandigheden?
Wat is belangrijk in het leven, en wat niet?
Wat zorgt voor geluk, en hoe kunnen we ons gelukkig voelen?
Eén van de meest invloedrijke praktische filosofieën is het stoïcisme. Origineel opgericht door Zeno van Citium rond 300 v.Chr., groeide het stoïcisme uit tot een van de belangrijkste filosofische stromingen in het Romeinse rijk.
De stoïcijnen waren een diverse groep: van keizer Marcus Aurelius, de machtigste man op aarde, tot Epictetus, geboren als een slaaf. De andere bekende stoïcijn is Seneca, een rijk en succesvol staatsman die later in zijn leven leraar van keizer Nero werd.
Om meteen maar de grootste misvatting van het stoïcisme weg te nemen: het heeft weinig te maken met stoïcijns zijn. Het stoïcisme gaat niet over het onderdrukken of verschuilen van emoties. Emoties zijn menselijk en het uiten daarvan ook. Wat het stoïcisme wel leert is dat we de baas moeten zijn van onze emoties.
Maar wat kenmerkt het stoïcisme nou? Allereerst, en dit kan niet vaak genoeg gezegd worden, gaat het stoïcisme over de praktijk. Het is geen filosofie voor de professoren; het gaat om de mens in zijn omgeving.
Eigenlijk heeft het stoïcisme maar enkele vaste onderwerpen die steeds weer naar voren komen.
Dat de wereld niet te voorspellen is
Dat veranderingen altijd dichtbij zijn
Dat het leven kort is
Dat we weinig invloed hebben op de toekomst
Hoe we, in deze omstandigheden, ons het beste kunnen gedragen
Hoe we in controle en vastberaden kunnen zijn.
Maar wat bovenal naar voren komt, is dat onze ontevredenheid en ongelukkigheid veelal ontstaat omdat we ons op de verkeerde dingen richten. Dat wil zeggen, we richten ons voornamelijk op ‘externe zaken’ waar we geen invloed op hebben, en niet genoeg op onze ‘interne zaken’ waar we wel invloed op hebben. Denk hierbij aan dingen zoals onze houding, emoties, en meningen, maar ook het ontwikkelen van de juiste karaktereigenschappen (of deugden).
Wie waren de Stoïcijnen?
Het stoïcisme bestaat grofweg uit twee periodes: de oude Stoa en de jonge Stoa. De oude Stoa is het stoïcisme van het oude Griekenland met filosofen zoals Zeno van Citium, Cleanthes, en Chrysippos. Deze groep kun je zien als de oprichters van het Stoïcisme die wat dogmatischer en minder ‘praktisch’ waren dan de stoïcijnen die nu vooral nog bekend zijn.
De jonge Stoa is over het algemeen wat meer bekend, met name de drie belangrijkste individuen uit deze periode: Seneca, Epictetus, en Marcus Aurelius. De ‘leer’ van deze drie stoïcijnen is in grote lijnen gelijk, maar verschilt onderling wel in de details. Het bijzondere aan deze drie individuen is dat ze perfect weergeven dat er niet één type filosoof binnen het stoïcisme is, maar dat ze zich bevonden in verschillende lagen van de bevolking. Van slaven, staatsmannen tot de machtigste man uit de oudheid. Het maakt dus niet uit welke positie je hebt in het leven – hoe belangrijk of onbelangrijk je misschien dan ook bent – het stoïcisme is toepasbaar voor iedereen.
Seneca was één van de rijkste personen uit zijn tijd, een bekend redenaar, en leraar en adviseur van keizer Nero. Hij liet zien dat het mogelijk is om midden in het leven te staan, succesvol te zijn, en toch een stoïcijnse insteek te hebben en een goed mens (proberen) te zijn.
Epictetus werd geboren als slaaf en diende zijn meester voor vele jaren. Hij probeerde zijn rol op een zo’n goed mogelijke manier uit te voeren en, als teken van dank, werd hij later vrij gezet. Hierna richtte zijn eigen filosofische school op.
Marcus Aurelius, vaak bestempeld als de keizer-filosoof, was keizer van het Romeinse Rijk en de laatste van de ‘vijf goede keizers’. De machtigste man op aarde combineert zijn functie met het uitoefenen van een filosofie? Een praktische filosofie over hoe je jezelf het beste kunt gedragen, wat je aandacht verdient en wat niet. Is dat mogelijk? Marcus Aurelius laat overduidelijk zien dat het antwoord ‘ja’ is.
Ook in de periode na de Griekse en Romeinse tijd werden mensen beïnvloed door de stoïcijnse gedachtegang. Frederik de Grote, Montaigne, George Washington, Erasmus, Adam Smith, en John Stuart Mill werden alle geïnspireerd door het stoïcisme.
Door de eeuwen heen is het stoïcisme dan ook een toevluchtsoort geweest voor leiders, andersdenkenden, en – in het algemeen – mensen die zich in moeilijke situaties bevonden. Hierin blinkt deze praktische filosofie uit. Je kunt het stoïcisme dan ook zien als een onderdeel in de menselijke gereedschaps-kist. Het biedt houvast, hulp, en (waar nodig) helpt het ons het leven te verdagen. Het is dan ook geen wonder dat de stoïcijnse filosofie over de jaren heen op steeds weer oplevingen heeft gehad.
Wat zijn de belangrijkste lessen van het stoïcisme?
Alles is slechts een waarneming en een interpretatie
Misschien wel dé belangrijkste les van het stoïcisme is dat er niet zoiets bestaat als ‘goed’ of ‘slecht’. Alles in het leven is slechts een waarneming. Deze waarnemingen worden gevormd door een individu, en zullen dus ook verschillen per persoon. Iemand met een andere levensvisie, achtergrond, ideeën, of houding zal dan ook een andere interpretatie van dezelfde waarneming hebben.
De realisatie dat een waarneming gevormd wordt binnenin jezelf kan een enorme opluchting zijn. Als jij namelijk iets waarneemt en concludeert dat het slecht is, kun je met hetzelfde gemak ook bepalen dat het goed is.
Stel je voor dat je op je werk ontslagen wordt. Is dit slecht of goed? De stoïcijn zal zeggen: ‘geen van beiden’. Wat er gebeurt is neutraal, maar jouw gedachten en houding tegenover deze neutrale gebeurtenis maakt het goed of slecht. Als je ontslagen wordt kun je ervoor kiezen om dit als slecht te bestempelen. Je kunt er ook voor kiezen om dit als iets goeds te zien. Misschien biedt dit je nu de kans om toch voor jezelf te beginnen, of eindelijk die carrièreswitch te maken. Dus: niets is uit zichzelf goed of slecht, maar het zijn onze gedachtes en interpretaties die het zo maken.
De stoïcijn zal er dan ook voor kiezen om alles als een mogelijkheid of een kans te zien. Word je ontslagen? Dat is een kans om iets anders toe zoeken. Is je huwelijk ten einde? Dat is een kans om je leven een tweede start te geven. Word je ziek? Dat is – in het uiterste geval – een kans om je filosofie en gemoeds-toestand te testen en te verbeteren.
Kortom, het zijn de interpretaties van waarnemingen en gedachtes hierover dat iets goed of slecht maakt. Dus waarom zou je er niet voor kiezen om dingen van een positieve kant te bekijken? Of het als een kans te zien?
Wel of geen controle of invloed
Als waarnemingen en interpretaties de ene kant zijn, dan vormen acties en daden de andere. Een ander belangrijk onderdeel van het stoïcisme is dan ook het onderscheid maken tussen zaken waar je geen controle op hebt, en zaken waar je wel controle op hebt. Dit lijkt simpel, en dat is het eigenlijk ook, maar in de praktijk is het niet altijd even gemakkelijk.
Neem bijvoorbeeld het opkomen van de zon. Hebben we hier invloed op? Kunnen we op een of andere manier de zon eerder laten opkomen, of ervoor zorgen dat de zon niet op komt? Nee. Over het opkomen van de zon hebben wij geen invloed. Dus waarom zouden we er ons druk om maken?
Een praktisch voorbeeld: ervaar je frustraties in het verkeer? Mensen die je afsnijden, fietsers die niet stoppen voor zebrapaden, voetgangers met een zelfmoordneiging? Kun je deze mensen – voordat ze iets doen – stoppen of tegenhouden? Realistisch gezien niet. Dus als je een van deze bovenstaande dingen tegenkomt in het verkeer waarom zou je je er druk om maken? Je hebt er namelijk toch geen invloed op.
Idealiter zou het onderscheiden van de zaken waar je wel controle op hebt en waar je geen controle op hebt, ervoor zorgen dat je je focust op de dingen waar je wel invloed op hebt. Dit voorkomt frustratie, en het zorgt ervoor dat je acties en je doelen geïnternaliseerd worden. Dat wil zeggen dat het behalen van deze doelen dan niet aan anderen ligt, maar enkel aan jezelf.
Volgens de stoïcijnen zijn de zaken waar we wel invloed op hebben dingen zoals onze houding, onze reacties, onze gedachten en onze standpunten. Waar we géén invloed op hebben zijn anderen, ons lichaam, onze gezondheid, en alle materiële dingen.
(Sommige stoïcijnen onderscheiden de gebieden van invloed niet in twee, maar in drie:
1) Zaken waar je wel invloed op hebt, 2) Zaken waar je beperkt invloed op hebt – zoals het spelen van een sport, je kunt immers zelf bepalen hoe goed je je best gaat doen. 3) Zaken waar je totaal geen invloed op hebt.)
De stoïcijnen bedoelden hiermee overigens niet dat we passief moeten zijn. Het accepteren van omstandigheden waar je geen invloed op hebt is één ding. Passief en mak hierop reageren is iets anders. Als er dingen zijn waar we geen invloed op hebben dan moeten we dat we accepteren. Maar dit betekent niet dat we onze plannen niet kunnen aanpassen, dat we niet kunnen veranderen of improviseren. Als je een wandeling wil gaan maken maar het regent, dan kun je passief op de bank gaan zitten. Je kunt natuurlijk ook een paraplu en regenkleding pakken en alsnog gaan. Of je verandert je plannen, en gaat iets anders (maar dan binnen) doen. Acceptatie van omstandigheden waar je geen invloed op hebt staat niet gelijk aan passief zijn.
Het opdelen van deze gebieden van invloed is trouwens niet iets puur stoïcijns. Viktor Frankl, overlever van de Holocaust, schreef iets gelijkwaardigs. Tijdens zijn gevangenschap in een concentratiekamp kwam hij tot de ontdekking dat er één ding is wat nooit van een mens afgepakt kan worden. Dat is de beslissing hoe je op je omstandigheden reageert. Nu is ons dagelijks leven – gelukkig – geen concentratiekamp, maar toch komen we dingen tegen komen waar we boos of gefrustreerd van worden. Bedenk dan ook dat hoewel alles tegen kan zitten, niemand kan bepalen hoe jij op zaken reageert. Dat kan je namelijk alleen zelf. De keuze is dus aan jou: word je boos en gefrustreerd door wat er gebeurt, of sta je vanaf nu met een meer positieve en stoïcijnse blik in het leven?
Kortom, richt je op de zaken waar je wel direct invloed op hebt en stel je onverschillig op voor de rest.
In een aantal Engelstalige bijdrage heb ik het al gehad over de filosoof Epictetus, samen met Zeno de grondlegger van de Stoicijnse Filosofie. Hier wil ik nog enkele Nederlandstalige kanttekeningen bij hun werk maken.
Zeno
Zeno
Over de Griekse filosoof Zeno heb ik nog niet veel verteld. Bij deze dan aan de hand van Wikipedia:
Zeno van Citium (Cyprus, ca. 335 v.Chr.- Athene ca. 262 v.Chr.), was de stichter van het stoïcisme, de overheersende filosofische school van het late hellenisme en het Romeinse Rijk.
Citium op Cyprus telde een groot aantal inwoners van Fenicische afkomst, mogelijk was Zeno daar ook onder. Hij studeerde in Athene als leerling van de Cynicus Crates en de platonisten Xenocrates en Polemon. Hij werd ook geïnspireerd door Socrates, omdat deze ook aandacht had voor het concrete. Er is niet zo veel bekend over zijn leven, behalve dat hij met de Cynici een voorkeur voor schokkend gedrag deelde en geen gemakkelijk leermeester was. Zeno hield niet van grote groepen mensen, en gaf de voorkeur aan eenvoud boven rijkdom. Hij stichtte een school, maar kon zijn schulden niet betalen en werd door de Atheners als slaaf verkocht. Een vriend kocht hem vrij.
Zeno wilde een filosofie ontwikkelen, het Stoïcisme, voor de concrete, materiële en lichamelijke mens. Alles gebeurt volgens strikte natuurwetten, toeval bestaat niet. Het Stoïcisme legde de nadruk op het in alle rust aanvaarden van wat het universum -dat een goddelijk wezen met een eigen wil en ziel is- in petto had.
Het woord stoa, waarvan stoicijns is afgeleid, betekent zuilengang en staat voor de stoa poikilè (beschilderde zuilengang). Dat was een zuilengang aan de noordkant van de Agora van Athene, alwaar Zeno zijn onderwijs gaf.
De stoïsche filosofie presenteert zichzelf als de aangewezen weg om de mens gelukkig te maken. Alles wat gebeurt in de wereld is volgens de Stoa van tevoren onverbiddelijk bepaald, maar de vrijheid en autonomie van de mens zit hem erin dat hij vrij is in zijn oordeel hierop. Dit oordeel is bepalend voor het menselijk geluk. Inzicht in de noodzakelijkheid van alles, inzicht dat dit zo goed is, enerzijds; anderzijds het inzicht dat hetgeen men gewoonlijk als persoonlijke rampen ziet, ons niet echt raakt, als we maar goed onderscheiden wat er echt aan de hand is.
Er zit evenwel ook een moreel aspect aan vast. Een stoïcijn wordt geacht ook zijn sociale plichten te vervullen. Dit wordt gezien als een natuurlijk bestanddeel van het leven in de menselijke gemeenschap. Want ook het leven in overeenstemming met de natuur wordt als doel geformuleerd door de Stoa.
Citaten van Zeno
De natuur heeft ons twee oren gegeven en slechts één tong opdat we meer zouden luisteren dan praten.
Door te zwijgen verneem ik de gebreken van anderen en verberg ik de mijne.
Wanneer men niet durft zeggen wat men meent, eindigt men met niet meer te menen wat men zegt.
Het bewogene beweegt niet op de plaats waar het is, noch op de plaats waar het niet is. De vliegende pijl rust.
Epictetus
Citaten van Epictetus
Ten eerste een aantal treffende en aan hem toegewezen quotes/citaten:
Geef me de moed te accepteren wat niet in mijn vermogen ligt, de kracht om alles te doen wat in mijn vermogen ligt en de wijsheid tussen die twee onderscheid te maken.
Er is slechts één weg naar geluk en dat is op te houden met je zorgen maken over dingen waar je geen invloed op hebt.
Mensen raken niet van streek door de gebeurtenissen, maar door de manier waarop ze tegen die gebeurtenissen aankijken.
Wil niet dat de dingen zich voordoen zoals je wilt, maar beperk je ertoe de dingen te willen zoals ze zich voordoen. Dat is het geheim van het geluk.
Het is het werk van een onopgevoed mens anderen de schuld te geven wanneer hij zelf de oorzaak van het onheil is; zichzelf verwijten maken is het werk van iemand wiens opvoeding een aanvang genomen heeft; wie noch zichzelf, noch een ander iets verwijt, diens opvoeding is voltooid.
Laat er vooral stilte zijn of zeg alleen het noodzakelijke en met weinig woorden.
Verschans u in tevredenheid want dat is een onneembare vesting.
Wat wil het zeggen, wanneer wij iets van ons noemen? Evenveel, als wanneer wij een bed in een herberg van ons noemen.
De Kuifje albums zijn inmiddels collector items waar fantastische prijzen voor geboden worden. Bijvoorbeeld op de veilingsite Catawiki.
Op die site vond ik het volgende over de albums:
Met een oeuvre van 50 jaar en 24 verhalen, is het moeilijk om te bepalen welk Kuifje album het meest gewild is. Sommigen hebben een controversiële inhoud, anderen zijn ondertekend door de tekenaar Hergé of vertegenwoordigen een bepaalde mijlpaal in de Kuifje geschiedenis. Hoe dan ook, sommige albums zijn heel wat geld waard op de veiling . Het verhaal achter vijf van de meest gewilde Kuifje albums!
De Krab met de Gulden Scharen (originele titel: Le crabe aux pinces d’or, 1941).
Voor velen is Kuifje onlosmakelijk verbonden met Kapitein Haddock (denk je aan Kuifje, dan denk je aan “Duizend bommen en granaten!”) maar het is pas in het 9de album dat Kuifje hem ontmoet aan boord van de “Karaboudjan”. Dit is wat De Krab met de Gulden Scharen zo bijzonder maakt. Het album werd uitgebracht in 1941 toen België werd bezet door nazi-Duitsland, dus was Hergé beperkt tot het schrijven van een verhaal met een neutraal thema. Hij bewaarde zijn politieke gedachten voor “Het Zwarte Goud”, dat hij begon te schrijven toen de oorlog uitbrak, maar pas in 1950 als album uitgaf. Le crabe au pinces d’or was het laatste album dat in zwart-wit werd gepubliceerd. In 1944 werd het opnieuw getekend en gepubliceerd met 62 gekleurde pagina’s waardoor het het meest gezochte album van de 1ste gekleurde versie werd. Kuifje albums die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn gepubliceerd, zowel zwart-wit als gekleurd, halen een bedrag tot € 6000 in de Catawiki veilingen.
Kuifje in Tibet (originele titel: Tintin au Tibet, 1960).
Velen beschouwen dit verhaal als een van de beste van Hergé, en het verhaal erachter is ook heel interessant. Tegen het einde van de jaren 1950 kreeg Hergé een zenuwinzinking toen hij scheidde van zijn vrouw om met een andere vrouw te kunnen zijn. Hij ging naar een psychiater vanwege zijn verontrustende nachtmerries gevuld met eindeloze witte visioenen en werd geadviseerd om te stoppen met werken. In plaats daarvan probeerde Hergé te vechten tegen de demonen in zijn hoofd door het verhaal van Kuifje in Tibet te schrijven. Het is geen toeval dat Kuifje bang en eenzaam is in Tibet en veel spoken moet uitdrijven om een nieuw evenwicht te kunnen vinden… Tijdens een persmededeling in 1960 werd er een genummerde pre-run (Tirage de tête) van 100 stuks gesigneerd door Hergé. In 2015 werd het op Catawiki geveild voor € 13.000.
Kuifje in Congo (originele titel: Tintin au Congo, 1931).
Dit is waarschijnlijk het meest controversiële album van Kuifje. Het heeft onder vuur gelegen vanuit Amerika, Groot-Brittannië, Zweden en België vanwege de veronderstelde racistische inhoud; de Congolezen zouden worden neergezet als kinderachtig en primitief. Het is een paar keer aangepast – om de Congolezen dunnere lippen en een kleinere bos kroeshaar te geven – en wordt nu vaak met een waarschuwing erop in winkels verkocht. Het feit dat Kuifje meehelpt om Afrikaans wild af te maken valt tegenwoordig ook niet meer goed in de Westerse wereld. Vandaag is Kuifje in Congo waarschijnlijk meer beroemd om de controversiële inhoud dan om het vermakelijke verhaal en is een gezocht item van verzamelaars geworden. In 2016 bracht een prototype van dit album – vermoedelijk 1 van slechts 7 – met lege tekstballonnen en zonder titel op de cover € 39.000 op in een Catawiki veiling.
De “blanco” Kuifje in Congo / Afrika.
Mannen op de Maan (originele titel: On a marché sur la lune, 1954).
Soms is het niet het verhaal of het verhaal erachter wat een album zo waardevol maakt in online veilingen. Handtekeningen doen het altijd goed, vooral wanneer ze met het verhaal te maken hebben. Zoals met een Franstalig album van Mannen op de Maandat gesigneerd is door Hergé, Buzz Aldrin, Neil Armstrong en nog meer. Voor dit verhaal, dat 15 jaar voor de eerste bemande maanlanding werd gepubliceerd, deed Hergé zeer uitgebreid onderzoek naar bemande ruimtevaart. Met quotes als “eerste wandelaar op de maan na Kuifje” (Buzz Aldrin) en “langste maanwandeling op die van Kuifje na” (Edgar Mitchell) is het niet zo gek dat het album $132.400 opbracht in een veiling.
Kuifje in het land van de Sovjets (originele titel: Tintin au pays des Sovjets, 1930).
Dit is het verhaal waar de Kuifje gekte mee begon. Voorpublicatie begon in het weekblad Le Petit Vingtième in 1929 en het was een onmiddellijk succes. Tegenwoordig heeft dit album uit 1930 een iconische status. In totaal zijn er 10.000 exemplaren gedrukt (10 series van 1.000) maar niet veel albums hebben het overleefd. De eerste 500 exemplaren zijn genummerd. Een genummerd exemplaar van Kuifje in het land van de Sovjets dat is gesigneerd door Hergé en zijn vrouw als “Tintin and Milou” (Bobbie) is op Catawiki voor € 30.000 geveild.
We can go three weeks without food, three days without water, three minutes without oxygen,but we can’t even go for three seconds without thinking.
Spring is here (it is the first of April, 2021)! Spring cleaning time is here as well.
Spring cleaning isn’t just about sorting through things and getting rid of clutter. For me it is also the time of the year to cleanup the mess in my head… and getting rid of a cluttered mind.
In Caroline Leaf’s book “Cleaning up your mental mess” she suggests to do just that in the Five steps of the Neurocycle. She writes: “If our minds are messy, we mess up our lifestyles, and when our lifestyles are messed up, our mental and physical health suffer. The 5 Steps are a way to harness our thinking power—any task that requires thinking can use a neurocycle, which means everything can use a neurocycle because we are always thinking!“
Caroline Leaf
Mind Management
Mind-management is a skill that needs to be learned and constantly upgraded as we grow from childhood into adulthood. For every new experience we need a new set of mind-management tools.
There’s no secret quick fix or uniform formula to healing and happiness.
Feeling guilty because you “failed to think positively enough,” “didn’t have enough faith,” or didn’t reach some “ideal” is damaging to your psyche and your physical body.
For the first time in decades, the trend of people living longer, has been reversed due to lifestyle-related diseases. Yes, we are in control of our lifestyle choices, but it doesn’t seem like we are doing a very good job at this!
Everything in our society seems to convey the message of “now!” It’s almost as if we’ve entered an era where we have sacrificed the processing of knowledge for the gathering of data.
We can’t control the events and circumstances of life but we can learn to control our reactions, which help us deal with and manage the many challenges we face.
The last one could have been a statement Epictetus the Stoic made.
The way we use our minds helps us go from just hearing good advice to living a good life.
We all have to learn how to catch and edit our thoughts and reactions before they trigger toxic chain reactions and become ingrained neural networks, a.k.a. bad habits.
As we think, the brain literally changes in hundreds of thousands of ways, on cellular, molecular, chemical, genetic, and structural levels—the key is that you can direct this process!
Any brain, at any age, and no matter what has happened to it, can be made to function at a higher level because of the nature of neuroplasticity.
The 5 Step Neurocycle
Say you’re treated really badly by someone you trust. Now the old you would have immediately sent some nasty texts, perhaps a few good riddance one-liners, and then cried and swore at any living thing that crossed your path. But the new, mind-managed, quantum superhero you instead goes immediately through the different phases of mind-management, the 5 Steps of the Neurocycle:
Gather. Read, listen, and watch what you are thinking and how you are feeling. Remind yourself that this person often uses their actions and words as a cry for help and this is a sign that they’re trying to make sense of what is happening to them, but they don’t know how to correctly verbalize their needs or pain. It can be helpful to remember that often how people treat you is a projection of their own turmoil and state of mind. Embrace and accept the fact that you feel hurt or frustrated; don’t suppress your emotions or feel guilty for them. But recognize that these emotions will pass. They don’t have to define your next actions or thoughts.
Reflect. Ask, answer, discuss this with yourself. Try to find the deeper meaning behind their words and actions. What are they going through? How are they hurting? What’s making them react in this way? Don’t absorb their negative energy and make it part of you or part of your brain. Stop, stand outside of yourself, and choose to objectify the situation.
Write. Journal and organize your thoughts. Put what you’re going through down in your journal or the notes section on your laptop or smartphone, whatever works for you. This will help you organize your thoughts, which will release the emotional sting of your pain—get it out of your body instead of keeping it in. Write what they said and your response, or how you would like to respond.
Recheck. Reanalyze and examine what you have written down. Talk to someone else to get a wider perspective on the situation and your planned response.
Active Reach. Apply what you have learned in some tangible way. Once you’ve calmed down, reach out in love and ask them what you can do. Even if this just means listening to them as they express their emotions.
The foundational principles of the mind-management tool, the Neurocycle, are embracing, processing, and reconceptualizing, and the 5 Steps are your “surgical instruments” for doing so.
Step 1 (Gather) involves embracing the toxic thought, habit, or trauma (cutting open with the scalpel).
Steps 2 and 3 (Reflect and Write) are the processing steps (performing the surgery).
Steps 4 and 5 (Recheck and Active Reach) are the reconceptualizing steps (closing up and healing).
Embracing means acknowledging, facing, accepting, and willingly and mindfully gathering awareness of the emotional and physical warning signals your brain and body send you.
Processing is the “mental autopsy” part of the mental surgery. It entails deep, intentional, and focused thinking, which forces the conscious mind and nonconscious mind to connect.
Reconceptualizing means redesigning the thinking, feeling, and choosing behind the thought by learning from the lessons of the past. When you reconceptualize a thought, you’re examining the information, emotions, and choices that led to that thought. In doing this, you’re looking at what happened or what you were thinking from a new angle, another perspective that makes it manageable, so that you no longer feel crippled by pain—the level of your emotional distress changes.
The Mind
Your mind is not your brain, just as you are not your brain.
When you think, you will feel, and when you think and feel, you will choose. These three aspects always work together. This is the mind-in-action.
A thought itself is the concept, the big idea. Thoughts have memories, like trees have branches. There are three types of memories in a thought: information, emotions, and physical sensations.
Thoughts are located in three different places: in your brain, in the cells of your body, and in your mind.
During the day you think, feel, and choose to build new thoughts into your mind and brain; at night you think, feel, and choose to sort out the thoughts you have built during the day, which provides the content for dreams.
Self-regulation is the overarching catalyst of successful mind-management—and is your brain’s favorite exercise! When we don’t self-regulate, we will suffer mentally and physically.
Whatever we think about the most, grows, because we are giving it energy.
The mind is divided into the conscious mind (fully aware when you are awake), the nonconscious mind (works 24/7), and the subconscious mind (just-aware level).
We don’t need to be held captive to our thoughts; instead, we can “capture” our thoughts.
Whatever you experience in your mind, will also be experienced in your brain and body. The toxic energy from toxic thoughts accumulates if it isn’t dealt with, and will eventually explode, affecting the way we think, feel, and choose in a volcanic and uncontrolled way.
Dealing with our toxic thoughts and traumas means that all this swirling, chaotic, toxic energy needs to be transferred from the negative thought to the reconceptualized, healthy thought to restore balance and coherence to the mind.
The dichotomy of control, that is the first principle in the entire Stoic Philosophy. We don’t control many of the things we pursue in life—yet we become angry, sad, hurt, scared, or jealous when we don’t get them. In fact, those emotions—those reactions—are about the only thing that we do control.
The dichotomy of control
This is what Epitetus has to say about the dichotomy of control:
“The chief task in life is simply this: to identify and separate matters so that I can say clearly to myself which are externals not under my control, and which have to do with the choices I actually control. Where then do I look for good and evil? Not to uncontrollable externals, but within myself to the choices that are my own…“
And:
“Some things are in our control, while others are not. We control our opinion, choice, desire, aversion, and, in a word, everything of our own doing. We don’t control our body, property, reputation, position, and, in a word, everything not of our own doing. Even more, the things in our control are by nature free, unhindered, and unobstructed, while those not in our control are weak, slavish, can be hindered, and are not our own.“
And also:
“We control our reasoned choice and all acts that depend on that moral will. What’s not under our control are the body and any of its parts, our possessions, parents, siblings, children, or country— anything with which we might associate.“
And now over to something completely different…
Gender and Sexuality in Stoic philosophy
In 2017 Malin Grahn-Wilder finished her study of gender and sexuality in ancient philosophies, and wrote the book “Gender and Sexuality in Stoic Philosophy“. This sounds like an anachronism, e.g. the concept of “sexuality” first arose in the nineteenth century. And the words “gender” nor “sexuality” have a specific equivalent in Greek or Latin terminology, and the Stoics (as well as other Ancient thinkers) used a range of notions to refer to similar phenomena.
Malin Grahn-Wilder’s study (2017)
The practice of observing genital and other physical differences between the female and the male and having human beings called “women” and “men” obviously existed before the concept of “gender” was introduced, as did the experiencing of lust and desire, and the performing of acts such as caressing and making love. Ancient thinkers, including the Stoics, observed not only the existence of these phenomena, but also the power they have in human life, affecting emotions, choices, self-control as well as the goals and conditions of life. Moreover, Ancient thinkers, in general, gave considerable attention to gender and sexuality as philosophical problems, specifically with regard to how they influence people’s bodies, minds, lives, and happiness. Interestingly, then, the dichotomy between the “passive” and “active” elements did not receive a gendered interpretation in Stoicism.
Sex and Gender
The Ancient Stoic view comprehends both “sex” and “gender” since they discuss gender as not only natural or biological (in the sense of what many contemporary thinkers understand as “sex”) but importantly as socially and culturally constructed (the modern sense of “gender”). The sources do not reveal how exactly the Stoics understood the relationship between these different aspects of gender, but their general tendency is to emphasize the inborn similarity between men and women, and claim that many gendered features are produced by the surrounding culture.
Male and Female
In Ancient embryological theories, “being a male” and “being a female” are defined sexually in terms of their different functions in procreation. On the other hand, Ancient sexual ethics deals with questions such as whether a good man should prefer the erotic love of boys or of women. Moreover, the very connection between gender and sexuality raises further interesting and more detailed questions, such as whether sexual ethics are the same for men and women.
Stoic metaphysics considers gender to be insignificant (adiaphoron). On the level of rationality, which for the Stoics is the most essential human feature, there is no difference between men and women. According to the Stoics, the reproductive capacity is one of the rational capacities of the human soul, which makes gender appear as comparable to the senses. Thus, one’s gender is as irrelevant for human rationality as, say, eye color is for the sight.
In the previous posts I looked at my favorite Stoic Philosophers, Epictetus and Marcus Aurelius, it is now time to get into the history of the Stoic Philosophy!
For those of us who live our lives in the real world, there is one branch of philosophy created just for us: Stoicism. It’s a philosophy designed to make us more resilient, happier, more virtuous and more wise–and as a result, better people, better parents and better professionals.
Misinterpretation of Stoicism
To the average person, this vibrant, action-oriented, and paradigm-shifting way of living has become shorthand for “emotionlessness”. Given the fact that the mere mention of philosophy makes most nervous or bored, “Stoic philosophy” on the surface sounds like the last thing anyone would want to learn about, let alone urgently need in the course of daily life. It would be hard to find a word that dealt a greater injustice at the hands of the English language than “Stoic”. In its rightful place, Stoicism is a tool in the pursuit of self-mastery, perseverance, and wisdom: something one uses to live a great life, rather than some esoteric field of academic inquiry. Certainly, many of history’s great minds not only understood Stoicism for what it truly is, they sought it out: George Washington, Walt Whitman, Frederick the Great, Eugène Delacroix, Adam Smith, Immanuel Kant, Thomas Jefferson, Matthew Arnold, Ambrose Bierce, Theodore Roosevelt, William Alexander Percy, Ralph Waldo Emerson. Each read, studied, quoted, or admired the Stoics.
Stoicism
Stoicism is a school of Hellenistic philosophy founded by Zeno of Citium in Athens (circa 334 – circa 262 BC) in the early 3rd century BC. It is a philosophy of personal ethics informed by its system of logic and its views on the natural world. According to its teachings, as social beings, the path to eudaimonia (happiness, or blessedness) is found in accepting the moment as it presents itself, by not allowing oneself to be controlled by the desire for pleasure or by the fear of pain, by using one’s mind to understand the world and to do one’s part in nature’s plan, and by working together and treating others fairly and justly.
Zeno, the first Stoic Philosopher
Origin
The name “Stoicism” derives from the Stoa Poikile or “painted porch“, a colonnade decorated with mythic and historical battle scenes, on the north side of the Agora in Athens. Erected in the 5th century BC—the ruins of it are visible still, some 2,500 years later—the painted porch is where Zeno and his disciples gathered for discussion. While his followers were originally called Zenonians, it is the ultimate credit to Zeno’s humility that the philosophical school he founded, unlike nearly every school and religion before or since, didn’t ultimately carry his name.
Zeno’s introduction to philosophy
According to one ancient source, Zeno was travelling on a business trip for his merchant father when the boat he was on was shipwrecked. According to the story, Zeno was washed up on the coast near Athens and as he made his way into the city he stopped to browse at a bookstall. There he started reading Xenophon’s Memorabilia of Socrates and was so impressed by the figure of Socrates that he asked the bookseller if men like him could still be found in Athens. At that moment the Cynic philosopher Crates walked by and the bookseller said ‘follow that man’. So began Zeno’s introduction to philosophy.
Zeno decided against becoming a Cynic himself and looked to other philosophers in Athens for further instruction. Zeno next studied with Stilpo of Megara, perhaps for as long as ten years. Stilpo was, like Zeno, inclined towards Cynic ethics but, as a member of the Megarian school, also had strong interests in logic, something that would later become an important part of Stoic philosophy.
The ancient biography of Stilpo records numerous arguments with Zeno’s previous teacher Crates, and one passage describes Crates trying forcibly to remove Zeno from Stilpo in an attempt to return him to the Cynics. We are also told that Zeno spent time in the Academy, listening to the lectures of both Xenocrates and Polemo (on whom more later). It has been suggested that Zeno’s own pantheistic conception of Nature was influenced by Polemo and in particular by his interpretation of Plato’s Timaeus. It was out of this mix of influences—Cynic ethics, Megarian logic, and Platonic physics—that Zeno slowly forged his own distinctive philosophical position.
Teachings
The Stoics are especially known for teaching that “virtue is the only good” for human beings, and those external things—such as health, wealth, and pleasure—are not good or bad in themselves (adiaphora), but have value as “material for virtue to act upon.” Alongside Aristotelian ethics, the Stoic tradition forms one of the major founding approaches to virtue ethics. The Stoics also held that certain destructive emotions resulted from errors of judgment, and they believed people should aim to maintain a will (called prohairesis) that is “in accordance with nature.” Because of this, the Stoics thought the best indication of an individual’s philosophy was not what a person said but how a person behaved. To live a good life, one had to understand the rules of the natural order since they thought everything was rooted in nature.
Stoicism teaches the development of self-control and fortitude as a means of overcoming destructive emotions; the philosophy holds that becoming a clear and unbiased thinker allows one to understand the universal reason (logos). Stoicism’s primary aspect involves improving the individual’s ethical and moral well-being: “Virtue consists in a will that is in agreement with Nature“. This principle also applies to the realm of interpersonal relationships; “to be free from anger, envy, and jealousy” and to accept even slaves as “equals of other men, because all men alike are products of nature“.
Many Stoics—such as Seneca and Epictetus—emphasized that because “virtue is sufficient for happiness“, a sage (is someone who has attained wisdom and is a ‘good person‘) would be emotionally resilient to misfortune. This belief is similar to the meaning of the phrase “stoic calm“, though the phrase does not include the “radical ethical” Stoic views that only a sage can be considered truly free and that all moral corruptions are equally vicious.
Seneca (circa 4 BC – AD 65)
Seneca’s stoic consolations
Seneca was charged with adultery with Julia Livilla, sister of Emperor Caligula in 41 AD. He was shortly after exiled to Corsica where he wrote three “consolations”.
De Consolatione ad Marciam is a work by Seneca written around 40 AD. Seneca was most likely motivated to write this letter of consolation to Marcia in order to gain her favor; Marcia was the daughter of a prominent historian, Aulus Cremutius Cordus, and her family’s enormous wealth and influence most likely inspired Seneca to write this letter of consolation. Through the essay he sticks to philosophical abstractions concerning Stoic precepts of life and death. For a letter offering solace, he notably lacks empathy toward Marcia’s individual grief and loss. Marcia actively mourned the death of her son Metilius for over three years. In De Consolatione ad Marciam, Seneca attempts to convince her that the fate of her son, while tragic, should not have been a surprise. She knew many other mothers who had lost their sons; why should she expect her own son to survive her? The acknowledgement, even expectation, of the worst of all possible outcomes is a tenet of Seneca’s Stoic philosophy. While Seneca sympathised with Marcia, he reminded her that “we are born into a world of things which are all destined to die“, and that if she could accept that no one is guaranteed a just life (that is, one in which sons always outlive their mothers), she could finally end her mourning and live the rest of her life in peace.
In the De Consolatione ad HelviamMatrim (dated roughly 42/43 AD) Seneca consoles his mother: he does not feel grief, therefore she should not mourn his absence. He refers to his exile merely as a ‘change of place’ and reassures her his exile did not bring him feelings of disgrace. Seneca comments on his mother’s strong character as a virtue that will allow her to bear his absence. Seneca’s seemingly positive outlook on his own exile follows his Stoic philosophy teachings that one should not be upset by uncontrollable events. This quote from De Consolatione ad Helviam, shows Seneca’s presentation of his life as tolerable, and even spiritually enjoyable.
“I am joyous and cheerful, as if under the best of circumstances. And indeed, now they are the best, since my spirit, devoid of all other preoccupations, has room for its own activities, and either delights in easier studies or rises up eager for the truth, to the consideration of its own nature as well as that of the universe…“
Seneca wrote De Consolatione ad Polybium approximately 43/44 AD. This Consolatio addresses Polybius, Emperor Claudius’ Literary Secretary, to console him on the death of his brother. The essay contains Seneca’s Stoic philosophy, with particular attention to the inescapable reality of death. Although the essay is about a very personal matter, the essay itself doesn’t seem particularly empathetic to Polybius’ unique case, but rather a broader essay on grief and bereavement. In fact, the reader doesn’t ever find out the name of Polybius’ deceased brother. Seneca encourages Polybius to distract himself from grief with his busy work schedule. The tonal switch from consoling Polybius to flattery of Emperor Claudius occurs in chapter 12. Some say this tonal switch indicates the involvement of an other author; however, it is most widely accepted that this tonal switch was nothing more than Seneca’s desperate attempt to escape exile and return from Corsica.
“the inhabited world… in huge conflagration it will burn and scorch and burn all mortal things… stars will clash with stars and all the fiery matter of the world… will blaze up in a common conflagration. Then the souls of the Blessed, who have partaken of immortality, when it will seem best for god to create the universe anew… will be changed again into our former elements. Happy, Marcia, is your son who knows these mysteries!“
Seneca contrasted two models of maternal grieving: that of Octavia Minor, sister of Augustus, who, on losing her only son Marcellus in his twenties, “set no bounds to her tears and moans“; with that of Livia, wife of Augustus, who on losing her son Drusus “as soon as she had placed him in the tomb, along with her son she laid away her sorrow, and grieved no more than was respectful to Caesar or fair Tiberius, seeing that they were alive“.
Ethics
Ancient stoics are often misunderstood because the terms they used pertained to different concepts than today. The word “stoic” has since come to mean “unemotional” or indifferent to pain because Stoic ethics taught freedom from “passion” by following “reason“. The Stoics did not seek to extinguish emotions; rather, they sought to transform them by a resolute “askēsis” (is “exercise, training”; a lifestyle characterized by abstinence from sensual pleasures, that enables a person to develop clear judgment and inner calm). Logic, reflection, and focus were the methods of such self-discipline, temperance is split into self-control, discipline, and modesty.
Free from suffering
Borrowing from the Cynics, the foundation of Stoic ethics is that good lies in the state of the soul itself; in wisdom and self-control. Stoic ethics stressed the rule: “Follow where reason leads“. One must therefore strive to be free of the passions, bearing in mind that the ancient meaning of “passion” was “anguish” or “suffering“, that is, “passively” reacting to external events, which is somewhat different from the modern use of the word. A distinction was made between pathos (plural pathe) which is normally translated as passion, propathos or instinctive reaction (e.g., turning pale and trembling when confronted by physical danger) and eupathos, which is the mark of the Stoic sage (sophos). The eupatheia are feelings that result from the correct judgment in the same way that passions result from incorrect judgment.
The idea was to be free of suffering through apatheia (literally, “without passion“) or peace of mind, where peace of mind was understood in the ancient sense—being objective or having “clear judgment” and the maintenance of equanimity in the face of life’s highs and lows.
For the Stoics, reason meant using logic and understanding the processes of nature—the logos or universal reason, inherent in all things. According to reason and virtue, living according to reason and virtue is to live in harmony with the divine order of the universe, in recognition of the common reason and essential value of all people.
Virtues
The four cardinal virtues (aretai) of Stoic philosophy is a classification derived from the teachings of Plato (Republic IV. 426–435):
Courage
Temperance
Justice
Wisdom
They are the most essential values in Stoic philosophy. “If, at some point in your life,” Marcus Aurelius wrote, “you should come across anything better than justice, truth, self-control, courage—it must be an extraordinary thing indeed.” That was almost twenty centuries ago. We have discovered a lot of things since then—automobiles, the internet, cures for diseases that were previously a death sentence—but have we found anything better?
…than being brave
…than moderation and sobriety
…than doing what’s right
…than truth and understanding?
No, we have not. It’s unlikely we ever will. Everything we face in life is an opportunity to respond with these four traits:
Courage
About Courage Seneca said that he actually pitied people who have never experienced misfortune. “You have passed through life without an opponent,” he said, “No one can ever know what you are capable of, not even you.”
The world wants to know what category to put you in, which is why it will occasionally send difficult situations your way. Think of these not as inconveniences or even tragedies but as opportunities, as questions to answers. Am I brave? Am I going to face this problem or run away from it? Will I stand up or be rolled over?
Let your actions etch a response into the record—and let them remind you of why courage is the most important thing.
Temperance
Of course, life is not so simple as to say that courage is all the counts. While everyone would admit that courage is essential, we are also all well aware of people whose bravery turns to recklessness and becomes a fault when they begin to endanger themselves and others.
This is where Aristotle comes in. Aristotle actually used courage as the main example in his famous metaphor of a “Golden Mean”. On one end of the spectrum, he said, there was cowardice—that’s a deficiency of courage. On the other, there was recklessness—too much courage. What was called for, what we required then, was a golden mean. The right amount.
That’s what Temperance or moderation is about: doing nothing in excess. Doing the right thing in the right amount in the right way. Because “We are what we repeatedly do,” Aristotle also said, “therefore excellence is not an act, but a habit”.
As Epictetus would later say, “capability is confirmed and grows in its corresponding actions, walking by walking, and running by running… therefore, if you want to do something, make a habit of it.” So if we want to be happy, if we want to be successful, if we want to be great, we have to develop the capability, we have to develop the day-to-day habits that allow this to ensue.
This is great news. Because it means that impressive results or enormous changes are possible without herculean effort or magic formulas. Small adjustments, good systems, the right processes—that’s what it takes.
Justice
Being brave. Finding the right balance. These are core Stoic virtues, but in their seriousness, they pale in comparison to what the Stoics worshipped most highly: Doing the right thing.
There is no Stoic virtue more important than justice, because it influences all the others. Marcus Aurelius himself said that justice is “the source of all the other virtues.” Stoics throughout history have pushed and advocated for justice, oftentimes at great personal risk and with great courage, in order to do great things and defend the people and ideas that they loved.
Cato gave his life trying to restore the Roman Republic.
And Thrasea and Agrippinus gave theirs resisting the tyranny of Nero.
George Washington and Thomas Jefferson formed a new nation—one which would seek, however imperfectly, to fight for democracy and justice—largely inspired by the philosophy of Cato and those other Stoics.
Thomas Wentworth Higginson, a translator of Epictetus, led a black regiment of troops in the US Civil War.
Beatrice Webb, who helped to found the London School of Economics and who first conceptualized the idea of collective bargaining, regularly re-read Marcus Aurelius.
Countless other activists and politicians have turned to Stoicism to gird them against the difficulty of fighting for ideals that mattered, to guide them towards what was right in a world of so much wrong. A Stoic must deeply believe that an individual can make a difference. Successful activism and political maneuvering require understanding and strategy, as well as realism… and hope. It requires wisdom, acceptance and also a refusal to accept the statue quo.
It was James Baldwin who most brilliantly captured this tension in Notes of a Native Son:
It began to seem that one would have to hold in mind forever two ideas which seemed to be in opposition. The first idea was acceptance, the acceptance, totally without rancor, of life as it is, and men as they are: in light of this idea it goes without saying that injustice is commonplace. But this did not mean that one could be complacent, for the second idea was of equal power: that one must never, in one’s own life, accept these injustices as commonplace but one must fight them with all one’s strength.
A Stoic sees the world clearly…but also sees clearly what the world can be. And then they are brave, and strategic enough to help bring it into reality.
Excercise
Philosophy for a Stoic is not just a set of beliefs or ethical claims; it is a way of life involving constant practice and training (or “askēsis“). Stoic philosophical and spiritual practices included logic, Socratic dialogue and self-dialogue, contemplation of death, mortality salience, training attention to remain in the present moment (similar to mindfulness and some forms of Buddhist meditation), and daily reflection on everyday problems and possible solutions e.g. with journaling. Philosophy for a Stoic is an active process of constant practice and self-reminder.
In his Meditations, Marcus Aurelius defines several such practices. For example, in Book II.I:
“Say to yourself in the early morning: I shall meet today ungrateful, violent, treacherous, envious, uncharitable men. All of the ignorance of real good and ill…I can neither be harmed by any of them, for no man will involve me in wrong, nor can I be angry with my kinsman or hate him; for we have come into the world to work together…“
Stoics were also known for consolatory orations, which were part of the consolatio literary tradition. Three such consolations by Seneca have survived.
Stoics commonly employ ‘The View from Above’, reflecting on society and otherness in guided visualization, aiming to gain a “bigger picture“, to see ourselves in context relevant to others, to see others in the context of the world, to see ourselves in the context of the world to help determine our role and the importance of happenings.
Marcus Aurelius, Meditations, in Book 7.48 writes:
“A fine reflection from Plato. One who would converse about human beings should look on all things earthly as though from some point far above, upon herds, armies, and agriculture, marriages and divorces, births and deaths, the clamour of law courts, deserted wastes, alien peoples of every kind, festivals, lamentations, and markets, this intermixture of everything and ordered combination of opposites.”
Rise, decline and revival
Stoicism flourished throughout the Roman and Greek world until the 3rd century AD, and among its adherents was Emperor Marcus Aurelius. It experienced a decline after Christianity became the state religion in the 4th century AD. Since then it has seen revivals, notably in the Renaissance (Neostoicism) and in the contemporary era (modern Stoicism).
We already saw, in an earlier post, the relation between the Stoic Philosopher Epictetus and the Roman Emperor Marcus Aurelius. Here, in this post, we turn our attention to Marcus.
Marcus Aurelius
Marcus Aurelius Antoninus (26 April 121 – 17 March 180) was Roman emperor from 161 to 180 and a Stoic philosopher. He was the last of the rulers known as the Five Good Emperors (a term coined some 13 centuries later by Niccolò Machiavelli), and the last emperor of the Pax Romana (27 BC to 180), an age of relative peace and stability for the Roman Empire.
Marcus Aurelius
Marcus was born during the reign of Hadrian to the emperor’s nephew, the praetor Marcus Annius Verus, and the heiress Domitia Calvilla. His father died when he was three, and his mother and grandfather raised Marcus. After Hadrian’s adoptive son, Aelius Caesar, died in 138, the emperor adopted Marcus’ uncle Antoninus Pius as his new heir. In turn, Antoninus adopted Marcus and Lucius, the son of Aelius. Hadrian died that year and Antoninus became emperor. Now heir to the throne, Marcus studied Greek and Latin under tutors such as Herodes Atticus and Marcus Cornelius Fronto. He kept in close correspondence with Fronto for many years afterward. Marcus married Antoninus’ daughter Faustina in 145.
Two Emperors
After Antoninus died in 161, Marcus acceded to the throne alongside his adoptive brother, who took the name Lucius Verus. Although Marcus showed no personal affection for Hadrian (significantly, he does not thank him in the first book of his Meditations), he presumably believed it his duty to enact the man’s succession plans. Thus, although the senate planned to confirm Marcus alone, he refused to take office unless Lucius received equal powers. It was the first time that Rome was ruled by two emperors.
Marcus en Lucius
Military Conflicts
The reign of Marcus Aurelius was marked by military conflict. In the East, the Roman Empire fought successfully with a revitalized Parthian Empire and the rebel Kingdom of Armenia. Marcus defeated the Marcomanni, Quadi, and Sarmatian Iazyges in the Marcomannic Wars; however, these and other Germanic peoples began to represent a troubling reality for the Empire.
Plague
The Antonine Plague broke out in 165 or 166 and devastated the population of the Roman Empire, causing the deaths of five million people. Lucius Verus may have died from the plague in 169.
Unlike some of his predecessors, Marcus chose not to adopt an heir. His children included Lucilla, who married Lucius, and Commodus, whose succession after Marcus has been a subject of debate among both contemporary and modern historians. The Column and Equestrian Statue of Marcus Aurelius still stand in Rome, where they were erected in celebration of his military victories.
Meditations
The Meditations (‘things to one’s self’), the writings of “the philosopher” – as contemporary biographers called Marcus, are a significant source of the modern understanding of ancient Stoic philosophy. They have been praised by fellow writers, philosophers, monarchs, and politicians centuries after his death.
Marcus Aurelius wrote the 12 books of the Meditations in Koine Greek as a source for his own guidance and self-improvement. It is possible that large portions of the work were written at Sirmium, where he spent much time planning military campaigns from 170 to 180. Some of it was written while he was positioned at Aquincum on campaign in Pannonia, because internal notes tell us that the first book was written when he was campaigning against the Quadi on the river Granova (modern-day Hron) and the second book was written at Carnuntum.
It is unlikely that Marcus Aurelius ever intended the writings to be published. The work has no official title, so “Meditations” is one of several titles commonly assigned to the collection. These writings take the form of quotations varying in length from one sentence to long paragraphs.
Meditations’ central theme
A central theme to Meditations is the importance of analyzing one’s judgment of self and others and developing a cosmic perspective:
“You have the power to strip away many superfluous troubles located wholly in your judgment, and to possess a large room for yourself embracing in thought the whole cosmos, to consider everlasting time, to think of the rapid change in the parts of each thing, of how short it is from birth until dissolution, and how the void before birth and that after dissolution are equally infinite.“
Aurelius advocates finding one’s place in the universe and sees that everything came from nature, and so everything shall return to it in due time. Another strong theme is of maintaining focus and to be without distraction all the while maintaining strong ethical principles such as “Being a good man.”
His Stoic ideas often involve avoiding indulgence in sensory affections, a skill which will free a man from the pains and pleasures of the material world. He claims that the only way a man can be harmed by others is to allow his reaction to overpower him.
First mention
The first direct mention of the work comes from Arethas of Caesarea (c. 860–935), a bishop who was a great collector of manuscripts. Somewhere around 907 he sent a volume of the Meditations to Demetrius, Archbishop of Heracleia, with a letter saying: “I have had for some time an old copy of the Emperor Marcus‘ most profitable book, so old indeed that it is altogether falling to pieces.… This I have had copied and am able to hand down to posterity in its new dress.”
The present day text is based almost entirely upon two manuscripts. One is the Codex Palatinus, also known as the Codex Toxitanus, first published in 1558/9 but now lost. The other manuscript is the Codex Vaticanus 1950 in the Vatican Library.
Reception
Marcus Aurelius has been lauded for his capacity “to write down what was in his heart just as it was, not obscured by any consciousness of the presence of listeners or any striving after effect.” Gilbert Murray (an outstanding scholar of the language and culture of Ancient Greece) writes: “People fail to understand Marcus, not because of his lack of self-expression, but because it is hard for most men to breathe at that intense height of spiritual life, or, at least, to breathe soberly.“
Stoic philosophy is at the foundation of the best modern self-help approaches, such as rational emotive therapy, cognitive behavioral therapy, and positive psychology.
In my library are two ancient books that, for me, are the most helpful self-help books of all: The Manual of Epictetus (55-135) and The Meditations of Marcus Aurelius (121-180).
Epictetus and Marcus Aurelius
Epictetus and Marcus Aurelius are pillars of the Stoic school of philosophy. Stoicism doesn’t mean caring less and repressing emotion or shunning pleasure, but focusing on what is in our power and letting go of everything we can’t control. This is what Marcus said, based on the teachings of Epictetus:
To change your experience, change your opinion. If you’re upset by something outside you, it’s not the thing itself that upsets you, but your opinion of it. And it’s in your power to wipe away that opinion immediately.
Sounds like advice from Albert Ellis, who founded Rational Emotive (Behavior) Therapy (RE(B)T) in 1957. To be honest: Ellis credited Epictetus with providing a foundation for his system of psychotherapy.
The journal entries of Marcus Aurelius are just that: notes to himself. In one of the first entries in Book I he thanks his teacher Rusticus for introducing him to the work of Epictetus. So this philosopher is the first to get our attention. In the next message we will talk about Marcus Aurelius.
Epictetus
Epictetus was a Greek Stoic philosopher. He was born at Hierapolis, Phrygia (present day Pamukkale, Turkey) and spent his youth as a slave in Rome to Epaphroditos, a wealthy freedman and secretary to Nero. Early in life, Epictetus acquired a passion for philosophy and, with the permission of his wealthy owner, he studied Stoic philosophy under Musonius Rufus. Becoming more educated in this way raised his social status. At some point, he became crippled. Origen wrote that this was because his leg had been deliberately broken by his owner. Simplicius, in contrast, wrote that he had simply been lame from childhood. “Lameness is an impediment to the leg,” he would later say, “but not to the will.”
Epictetus obtained his freedom sometime after the death of Nero in AD 68, and he began to teach philosophy in Rome. Around AD 89, when Emperor Domitian banished all philosophers from the city, Epictetus moved to Nicopolis in Epirus, Greece, where he founded a school of philosophy.
Epictetus lived alone, with few possessions. But in his old age, he adopted a friend’s child who otherwise would have been left to die and raised him with the aid of a woman. He died sometime around AD 135.
Arrian
His most famous pupil, Arrian, studied under him as a young man (around AD 108) and claimed to have written his famous Discourses based on the notes he took on Epictetus’s lectures. He wrote 8 books in this matter, but only 4 survived. Arrian also compiled a popular digest, entitled the Enchiridion, or Manual. In a preface to the Discourses that is addressed to Lucius Gellius, Arrian states that “whatever I heard him (Epictetus) say, I used to write down, word for word, as best I could, endeavouring to preserve it as a memorial, for my own future use, of his way of thinking and the frankness of his speech“. Arrian argued that his Discourses should be considered comparable to the Socratic literature. Arrian described Epictetus as a powerful speaker who could “induce his listener to feel just what Epictetus wanted him to feel.” Many eminent figures sought conversations with him. Emperor Hadrian was friendly with him, and may have heard him speak at his school in Nicopolis.
Epictetus’ Philosophy
Epictetus taught that philosophy is a way of life and not just a theoretical discipline. To Epictetus, all external events are beyond our control; we should accept whatever happens calmly and dispassionately. However, individuals are responsible for their own actions, which they can examine and control through rigorous self-discipline. Both the Discourses and the Enchiridion begin by distinguishing between those things in our power (prohairetic things) and those things not in our power (aprohairetic things).
“We have no power over external things, and the good that ought to be the object of our earnest pursuit, is to be found only within ourselves.“
This is similar to Shakespeare’s “There is nothing either good or bad, but thinking makes it so.” (Hamlet: Act 2, Scene 2), and John Milton’s “The mind is its own place, and in itself can make a heaven of hell, a hell of heaven.”
It has been justly said that, though Epictetus is named a Stoic, and that his principles are Stoical, he is not purely a Stoic. He learned from other teachers as well as the Stoic. He quotes the teaching and example of Socrates (470-390 voor Christus) continually, and the example of Diogenes the Cynic (404-323 voor Christus), both of whom he mentions more frequently than Zeno (490-430 voor Christus), the founder of the Stoic philosophy. He also valued Plato (427-347 voor Christus), who accepted from Socrates many of his principles, and developed and expanded them.
Plato and Socrates
Epictetus strongly opposes the doctrines of Epicurus, of the newer Academics, and of Pyrrho, the great leader of the Sceptical School.
