Wat hebben een kop koffie, een relatie en een samenleving met elkaar gemeen? Ze hebben allemaal de neiging om langzaam maar zeker uit elkaar te vallen. Dat is geen pessimistische gedachte, maar een natuurwet: de tweede hoofdwet van de thermodynamica — beter bekend als entropie. En misschien zegt die wet ons niet alleen iets over het universum, maar ook over hoe wij leven, denken en aandacht geven.
Ik had het er hier al eens eerder over, maar kan het niet laten om er opnieuw aandacht aan te geven.
De kwantumfysica begon in 1900 toen de Duitse natuurkundige Max Planck de schaal van kwantum-verschijnselen bepaalde. In 1905 breidde Albert Einstein dit idee uit door te stellen dat licht zelf bestaat uit discrete energiepakketjes, oftewel ‘quanta’.
Voortbouwend op deze ideeën speelde de Deense natuurkundige Niels Bohr in de eerste decennia van de twintigste eeuw een cruciale rol bij het leggen van de fundamenten van de kwantummechanica.
Bestaat tijd? Het antwoord op deze vraag lijkt misschien voor de hand liggend: natuurlijk bestaat het! Kijk maar naar een kalender of een klok. Maar ontwikkelingen in de natuurkunde suggereren dat het niet-bestaan van tijd een open mogelijkheid is, en een die we serieus moeten nemen. Hoe kan dat, en wat zou het betekenen?
Ruim honderd jaar geleden waren de meeste wetenschappers ervan overtuigd dat het heelal niet groter was dan onze eigen Melkweg en dat het eeuwig, statisch en onveranderlijk was. Het heelal was er altijd geweest zoals het er was, en zou altijd zo blijven. Dat was de algemeen aanvaarde wetenschappelijke opvatting van die tijd.
Bij het bewijs van de stelling van Pythagoras elders op deze site, is het nodig om aan te nemen dat sommige hoeken recht (90o) zijn. Ik vroeg mij af hoe Euclides dat in zijn fameuze boekwerken “Elementen” had bewzen en ging op zoek.
Het begrip causaliteit is aardig ter discussie komen te staan nu we steeds meer begrijpen van de kwantummechanica. Maar het begrip komt ook elders voor. Het structureert in zekere zin onze kennis en begrip van de wereld om ons heen. Hoewel het idee van oorzaak en gevolg intuïtief, en soms vanzelfsprekend, lijkt, heeft het filosofische, wetenschappelijke en praktische discussies geïnspireerd.
De keuze voor de term quark is enigszins bizar. Gell-Mann had een woord in gedachten met een soortgelijk geluid dat geschreven zou kunnen worden als “KWORK”. Later merkte hij op dat er in de roman Finnegans wake (The wake for Finnegan) van James Joyce de uitdrukking “Three quarks for Muster Mark!” stond.
Ramanujan, geboren in 1887 in Erode (India), sprak de eerste drie jaar van zijn leven nauwelijks een woord, zozeer zelfs dat zijn moeder vreesde dat hij stom was. Zijn wiskundige talent kwam al vroeg naar voren en op elfjarige leeftijd had hij de kennis van twee universiteitsstudenten die bij hem thuis logeerden al overtroffen.
Wellicht het meest gebruikte symbool in de wis- en natuurkunde is het “is gelijk” teken (=). Vreemd genoeg werd het pas in de 16e eeuw “uitgevonden” en wel door de Engelsman Robert Recorde (hij kwam uit Wales).
Toen ik, in de jaren 80 van de vorige eeuw, natuurkunde studeerde aan de Rijks Universiteit te Utrecht, was ik er van overtuigd dat kernfusie wereldvrede zou brengen. Een onuitputtelijke energiebron, wat al het gedoe om oliewinning zou doen verstommen. Maar…
